Miljoenen aan klimaatgeld die waarschijnlijk in de zakken van corrupte Russische ambtenaren zijn beland. Duizenden doden bij een overstroming in Libië omdat twee dammen door corruptie zijn verwaarloosd. En een groot Amerikaans energiebedrijf dat miljoenen uittrok voor omkopingen.

Bij de klimaatcrisis en alle problemen daaromheen denken de meeste mensen niet direct aan corruptie. Toch zorgt corruptie wereldwijd ervoor dat het klimaatprobleem op veel plekken niet effectief wordt bestreden, of dat kwetsbare gemeenschappen in arme landen miljoenen euro’s aan steun mislopen.

Dit stelt Transparancy International (TI) in haar jaarlijkse rapport over de staat van corruptie wereldwijd, met voor het eerst de hoofdfocus op de verstrengeling met het klimaatprobleem.

De nieuwste jaarlijkse ‘corruptiewaarnemingsindex’, waarvoor de organisatie dertien bronnen samenbrengt om tot een score per land te komen, is op zichzelf al zijn niet om blij van te worden, zegt Lousewies van der Laan, directeur van de Nederlandse tak van TI. „In 32 landen gaat het beter dan vorig jaar, maar in 148 landen niet of is de situatie verslechterd.”

TI –met enerzijds betalende leden zoals Amnesty, anderzijds financieel ondersteund door overheden zoals die van Duitsland en Frankrijk– probeert al ruim tien jaar corruptie rond klimaatbeleid te bestrijden. Bijvoorbeeld door klokkenluiders aan het woord te laten of de druk op de politiek op te voeren voor meer transparantie en strengere straffen.

Uit het nieuwe rapport blijkt dat landen waar veel corruptie is vrijwel steevast slecht scoren op klimaatbeleid. Denk aan de omvangrijke illegale houtkap in het Amazonegebied, vaak mogelijk gemaakt door omkopingspraktijken. Ook bij klimaatprojecten van overheden waar veel corruptie voorkomt, verdwijnt vaak geld, legt Brice Böhmer uit, hoofd klimaat bij TI. „Het is notoir moeilijk om betrouwbare cijfers te verzamelen, maar uit onze steekproef in Bangladesh bleek dat daar 35 procent in de verkeerde zakken belandde.”

Klimaat- en natuuractivisten die oproepen tot betere bescherming van de aarde lopen in corrupte landen ook meer gevaar. Van de ruim duizend moorden op milieuactivisten die de ngo Global Witness de afgelopen vijf jaar registreerde, vond het gros plaats in landen met hoge corruptiescores. „Als je het klimaatprobleem wilt oplossen, moet je ook corruptie aanpakken”, concludeert Böhmer.

Kijk naar de wereldkaart, en het valt op dat juist armere landen die zwaar te lijden hebben onder klimaatverandering, vaak hoge corruptiescores hebben. Dit zijn ook de landen die internationale klimaatsteun ontvangen. Op de laatste VN-klimaattop werd besloten dat de jaarlijkse 100 miljard dollar opgehoogd zal worden naar 300 miljard. Loopt dat geld –waarvan nu bijna 1 miljard euro per jaar van Nederland komt– het risico in de verkeerde zakken te belanden?

Gestolen

Het ministerie van Buitenlandse Zaken gaat er zelf van uit dat „slechts” 0,16 procent van de ontwikkelingshulp verloren gaat door fraude en corruptie. Dat lijkt Böhmer wel erg optimistisch, maar het hangt er hier wel van af wat je als corruptie telt. „Als je puur kijkt naar geld dat echt wordt gestolen, kan het kloppen.” Maar als je de definitie van corruptie breder trekt, en bijvoorbeeld ook meerekent dat ambtenaren klussen aan familieleden geven en daar mogelijk extra voor betalen, denkt hij dat BuZa hoger uit zou komen.

Pieter Pauw, onderzoeker van klimaatfinanciering aan de TU Eindhoven, vindt het een goede zaak dat Transparancy International dit jaar de aandacht vestigt op het klimaat. Ook hoofd onderzoek Alex Tilley van de ngo Publish What You Fund vindt dit „erg belangrijk”. Hij is net als TI voorstander van een bredere definitie van corruptie, breder dan enkel het clichébeeld van ambtenaren die steekpenningen aannemen.

TI waarschuwt namelijk ook voor „legale vormen van corruptie” in landen zoals Nederland, die klimaatbeleid tegenhouden. Zoals olielobbyisten die dagelijks afspraken hebben met EU-functionarissen. Of de laatste VN-klimaattop in Azerbeidzjan, waar de voorzitter nauwe banden heeft met het staatsoliebedrijf. „Onze definitie van corruptie omvat ook: bovenmatige politiek invloed, bedoeld voor persoonlijk gewin”, zegt Böhmer. Lobbyen is op zichzelf niet erg, zegt hij, dat doen milieuorganisaties evengoed. „Maar het is problematisch als een bedrijf zoveel geld en macht heeft dat het als het ware politieke invloed kan kopen.”

Verslechteringen

TI-directeur Van der Laan ziet de laatste tijd eerder „verslechteringen dan verbeteringen” op het gebied van corruptiebestrijding, bijvoorbeeld dat de Amerikaanse president Donald Trump niet langer Amerikaanse bedrijven vervolgt die steekpenningen betalen in het buitenland. „Zorgwekkend, want die controle van de VS was belangrijk om corruptie de kop in te drukken.”

Toch ziet Böhmer ook hoopgevende tekenen. „Sommige internationale klimaatfondsen vanuit overheden zijn juist behoorlijk transparant opgezet, beter dan veel andere ontwikkelingshulp. En ze hebben integriteitscommissies om corruptie te voorkomen.”

TI geeft de hoop in ieder geval niet op. Dit jaar wil Böhmer de ”Climate Corruption Atlas”, waarin zijn team concrete zaken van klimaatcorruptie verzamelt, uitbreiden van tachtig naar minstens honderd zaken. Ook is hij in gesprek met de organisatie van de volgende VN-klimaattop, dit najaar in Brazilië. „Op die toppen wemelt het de van de fossiele lobbyisten. Wij pleiten voor hervormingen, waardoor zulke belangenverstrengeling niet langer het algemeen belang in de weg staat.”