Daar kun je natuurlijk van alles van vinden, maar daar gaat het hier niet om. Het gaat in deze aflevering om de vraag wat de wereldwijde gevolgen zijn van de oorlog in Gaza. Niet door een oordeel te vellen, maar door te luisteren. Want dit thema gaat nog heel vaak terugkomen in de komende jaren en misschien wel in de komende decennia.

Dat de Palestijnse zaak aan populariteit wint, is niet nieuw. Het proces van wereldwijd groeiende steun is al lang bezig. De Al-Azhar-universiteit in Caïro, het belangrijkste intellectuele bolwerk van de soennitische islam, roept er al jaren toe op dat islamitische regeringen een „serieus en verenigd standpunt” moeten innemen in het licht van „de onmenselijke westerse omzeiling van de rechten van onschuldige Palestijnen en de steun aan het zionistische geweld”.

Nu echter is er iets fundamenteel veranderd in de acceptatie. De oorlog in Gaza heeft dat langer lopende proces een enorme versnelling gegeven. Het is niet nieuw dus, maar wel vele malen intenser en breder gedragen dan voorheen. De gevolgen daarvan zijn desastreus. Antisemitisme is wereldwijd enorm gegroeid, en hetzelfde geldt voor moslimhaat.

Rechtsorde

Maar er is nog iets. En dat is: in het kielzog van deze kritiek staat ook de liberale rechtsorde die het gezicht van de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog heeft bepaald, onder steeds grotere druk. Het gaat niet alleen om Israël en de Palestijnen, het gaat om de hele internationale rechtsorde. De grote instituties zoals het Internationaal Strafhof en de Verenigde Naties: steeds vaker worden ze gezien als onderdeel van het probleem in plaats van een oplossing.

„Het lijkt alsof de oorlog in Gaza de gebeurtenis was die eindelijk de 20e eeuw heeft afgemaakt”, constateert journalist Murtaza Hussain. „Liberalisme was de laatste grote ideologie die nog overeind stond en nu, eindelijk, ziet ook dat systeem er onaangenaam en belachelijk uit.”

Wie zich blootstelt aan niet-westerse media, kan dat geluid steeds vaker horen, overal. Het gaat lang niet alleen meer over Israël en de Palestijnen, het gaat over het hele Westen. Wereldwijd is woede snel aan het groeien; woede over wat wordt gezien als een dubbele standaard.

Het Westen neemt anderen de maat, maar gaat zelf z’n gang en laat ook Israël z’n gang gaan. De veronderstelde liberale, op wetten gebaseerde wereldorde dient vooral nog om westerse belangen te verdedigen, ten goede of ten kwade. Met universele waarden heeft het niet zo veel meer van doen.

Hypocriet

Deze geluiden klinken het sterkst in wat in het Engels zo mooi de ”global South” heet, maar niet alleen daar. Ook wetenschappers in het Westen spreken steeds duidelijker hun zorgen uit. De wereldorde is „meer een synoniem geworden voor door de VS geleide geopolitiek dan een oprechte onderwerping aan universeel toepasbare principes”, schrijft Richard Falk, expert in internationale wetgeving. Hij denkt dat het aantreden van Trump als nieuwe president van de Verenigde Staten dit proces alleen maar verder zal bevorderen.

Hoogleraar Alette Smeulers van de Rijksuniversiteit Groningen constateert dat in het Westen massaal wordt weggekeken van de ellende in Gaza. „Het Westen presenteert zich als voorvechter van democratie en mensenrechten, maar tegelijkertijd doet het niets tegen de schendingen en misdrijven in Gaza omdat een bevriende staat die misdrijven begaat. Dat is buitengewoon hyprocriet”, zei ze onlangs in het Nederlands Dagblad.

Grijstinten

En zo zijn we beland in een wereld die steeds meer polariseert. Een wereld waarin universele waarden minder betekenis hebben gekregen, waar grijstinten zijn uitgebannen, waar je nauwelijks nog kunt zeggen dat Joden én Palestijnen rechten hebben. Want je moet kiezen. Je zit in het ene kamp of in het andere.

Gek genoeg is daarmee een grote wens van Islamitische Staat in vervulling aan het gaan. Het gruwelijke bewind van die terreurgroep in Syrië en Irak staat de meeste mensen nog levendig voor ogen. Een belangrijke reden voor die gruweldaden was, in de woorden van IS zelf, om grijstinten uit te wissen. Want als er geen grijs meer is, geen nuance, komt het grote, allesbeslissende armageddon vanzelf dichterbij.

Ondergrens

Kan die schade nog worden gerepareerd? Of heeft Gaza aangetoond dat de internationale rechtsorde, die door het Westen aan de rest van de wereld is opgelegd, definitief ten grave zal worden gedragen? En zo ja, wat komt er dan voor in de plaats?

De eerder genoemde hoogleraar Smeulers ziet nog een oplossing: dat burgers massaal opstaan voor mensenrechten – maar die moeten dan wel gelden voor vriend én vijand. Ze noemt respect voor die rechten „de absolute ondergrens”.

Maar als die rechten niet meer gedragen worden door de burgers van de landen die ze ooit in het leven riepen? Dan is het moeilijk te zien hoe wij en zij op korte termijn nog bij elkaar kunnen komen.

Journalist Jacob Hoekman speurt in de geschiedenis naar antwoorden op weerbarstige vragen bij het nieuws