De uitkomsten van rekenmodellen worden volledig bepaald door wat de modellenmakers erin stoppen. Je kunt een model zo inrichten, dat eruit komt wat je graag wilt zien. In overheidsinstituten zijn wetenschappers bereid modellen zo in te richten, dat de uitkomst het beoogde overheidsbeleid bevestigt. Vervolgens wordt glashard beweerd dat die uitkomst wetenschappelijk verantwoord is. Echte wetenschappers weten dat métingen foute rekenmodellen kunnen ontmaskeren. Daarom hebben politici een grote hekel aan metingen.

Luchthavens

Modellen maken en verifiëren is mijn vak. Zo bestudeer ik met een wetenschappelijk team rekenmodellen die voorspellingen bieden over de hoeveelheid lawaai rond de luchthaven Schiphol. Al in 2000 hebben we het kabinet-Kok II geadviseerd in verband met het politieke gesjoemel rond het rekenmodel in de toenmalige nieuwe luchtvaartwet. Dat rekenmodel was louter gemaakt op basis van welgevallige veronderstellingen en niet geverifieerd met meetresultaten. Spoedig bleek dat informele metingen (door burgers georganiseerd) telkens fors hogere geluidsniveaus aangaven.

Wij adviseerden het kabinet toen om snel een geavanceerd meetnetwerk rond Schiphol aan te leggen. Dat werd ook beloofd, maar kwam er nooit. We weten dus eigenlijk nog steeds niet hoeveel lawaai er nu precies rond Schiphol wordt gemaakt. In ieder geval veel meer dan de rekenmodellen van de overheid aangeven.

Nu ben ik opnieuw gevraagd te adviseren over zo’n meetnetwerk voor een beter milieubeleid. Maar de enige oplossing voor 2020 is natuurlijk óf minder vluchten óf Schiphol in zee. Meer vliegen met minder lawaai, wat de minister wil, wordt alleen bereikt door modellenmakers van de minister.

Klimaat

Met een internationaal team kijken we al jaren ook kritisch naar de (on)betrouwbaarheid van rekenmodellen met betrekking tot klimaatverandering. Die rekenmodellen vertellen ons dat we met onze CO2-uitstoot op weg zijn naar een klimaatramp. Hier zien we een treurige parallel. De berekende geluidsniveaus rond Schiphol zijn altijd veel lager dan de gemeten waarden (dat is gunstig voor het gekozen luchtvaartbeleid) en de berekende temperatuurniveaus in de atmosfeer zijn altijd veel hoger dan de gemeten waarden (dat is gunstig voor het gekozen klimaatbeleid).

Een voorbeeld. Rekenmodellen inzake het klimaatbeleid adviseren ons om op grote schaal biomassacentrales in te zetten. Dat kost de Nederlandse belastingbetaler ruim 11 miljard euro. Het verbranden van biomassa veroorzaakt echter grootschalige houtkap in Noord-Amerika en Oost-Europa en een gigantische luchtvervuiling in Nederland.

Stikstof

Hetzelfde zien we nu gebeuren rond het stikstofprobleem. Net als bij vliegtuiglawaai en klimaatverandering zijn ook hier meetsystemen armetierig. Zolang de politiek haar eigen ‘apocalyptische’ stikstofmodellen bedenkt, weten we niet hoe de werkelijkheid eruitziet en welk effect stikstofmaatregelen zullen hebben. We weten ondertussen wél dat stikstof de grond vruchtbaar maakt en stikstofmaatregelen de hele economie in de war sturen.

Maar wat is nu eigenlijk het probleem? Is het medicijn (stoppen met efficiënt produceren) niet veel erger dan de kwaal (minder arme grond in ons land)?

Die politieke rekenmodellen leggen wel de samenleving plat. Burgers begrijpen het niet meer. Ondernemers worden er dol van. Waarom laten we dat gebeuren?

De auteur is emeritus hoogleraar geofysica.