Getuigen tussen de gangboorden
Door S. C. Bax
ROTTERDAM – De dagelijkse stank van dieselolie komt hem bekend voor. Preken doet hij in een achterafzaaltje in een Duitse havenstad. Zijn schoenen trekt hij al automatisch uit voor hij de kajuit in gaat. Een gesprek met een Hollandse binnenschipper of een Oekraïense zeeman hoort tot zijn gewone werk.
Ds. H. van der Ham is christelijk gereformeerd predikant voor varenden. Als standplaats heeft hij Meerkerk, tussen de boerderijen. Maar zijn woonboerderij staat vlak bij havenkernen als Rotterdam, de Moerdijk, Dordrecht of Gorinchem. Officieel heet hij predikant naar artikel 6 van de Kerkorde.
Geen kerkbode maar het blad ”Kompas” (van de deputaten geestelijke verzorging varenden der Christelijke Gereformeerde Kerken) en het blad ”The sea” (van The Missions to Seamen) zijn naast de Bijbel en allerlei traktaatjes de wapens waarmee hij strijdt. Ook redigeert hij voor gebruik onder bemanningen van Nederlandse koopvaardijschepen een rondzendbrief.
Werk is er genoeg onder de bemanning van de bijna 30.000 zeeschepen die jaarlijks Rotterdam aandoen. Het aantal binnenschepen bedraagt het viervoudige van dit aantal. De hoofdtaak voor de dominee is de geestelijke verzorging van binnenvaartschippers. Het werk onder zeevarenden doet hij in overleg met collega's uit andere kerken.
Schoenen uit
De aanstelling per 6 maart 1997, na het aannemen van het beroep, betekende dat de dominee zich ging verdiepen in de leefwereld van de schipper en diens familieleden. Hij weet nu wat een boegschroef is, dat een 1000-tonner een flink schip is en dat een schip beneden de 800 ton een kleintje is. Inmiddels is het de predikant duidelijk dat, als je een kajuit binnenstapt, de schoenen op de deurmat blijven staan. „Er zit allicht dieselolie aan je zolen en schippers zijn zuinig op hun woonruimte.”
In verhouding zijn er veel schippers uit de gereformeerde gezindte. „Het zijn ondernemende mensen, die ook een stuk vrijheid kennen. Vanouds zijn er ook veel kinderen van God onder hen. Momenteel, zou ik zeggen, laat het schippersvolk meer een doorsnee zien van wat je in de kerken tegenkomt.”
Ds. Van der Ham merkt dat er een categorie schippers is die steevast prekenbandjes meenemen en dat een andere categorie naar de EO-diensten kijkt of luistert. „Er is een breed consumentisme. Een schipper vindt aardig zijn eigen weg, ook in geestelijk opzicht.”
Tegelijk merkt hij dat er toch ook heel wat schippers zijn die, als dat mogelijk is, rekening houden met een preekplaats als ze een vrachtje aannemen.
Gevaar
Het gevaar dat een christenschipper bedreigt, is dat hij losraakt van de kerk. In grote delen van Duitsland en Frankrijk is langs het water nauwelijks een kerk van gereformeerd belijden te vinden. Vanuit de eigen kerken weet men ds. Van der Ham, al is hij nog maar betrekkelijk kort in dienst, gauw te vinden. Dan gaat hij op verzoek bewust langs voor een gerichte afspraak in Vreeswijk, Andel, Zaltbommel, Werkendam, Sliedrecht, het Limburgse Cuyk of een haventje in Friesland.
De ongeschreven afspraak is dat eerst de eigen predikant pastoraat verzorgt, pas in de tweede plaats de schippersdominee. „Ik hoop in de loop der jaren een vertrouwensband te kunnen opbouwen, al besef ik dat het nooit zo zal worden als in een 'walgemeente'.”
Mannheim
Preken in zijn bijzondere functie doet ds. Van der Ham met een zekere regelmaat. Bijvoorbeeld in Mannheim. Dat is een onder schippers bekende protestantse preekplaats. In de Gemeindesaal van de Trinitatiskirche komen dan schippers bij elkaar, voor de preek, voor de koffie en voor het bekende praatje.
„Ik ga er altijd de zondag over naar toe en slaap dan in een hotelletje vlak bij de kerk en de haven, het Wartburghotel. Zaterdag ga ik dan de schepen in de haven langs en nodig de Nederlanders uit. Dan zit je best in spanning, of er drie of dertig mensen komen. Maar het voordeel van de persoonlijke uitnodiging is dat je de mensen ziet en even spreekt. Ik heb trouwens wel geleerd eenvoudig te preken, omdat er velen zijn die een wat moeilijker stof niet kunnen bevatten.”
Eigenlijk zijn de bijeenkomsten geen echte diensten. De kerkenraad ontbreekt altijd. Ouderling M. Baan uit Middelharnis gaat er namens het deputaatschap ook wel eens een preek lezen.
Het Havenziekenhuis in Rotterdam wordt door de schipperspredikant enkele malen per jaar op zondag bezocht om er te preken. Maar ook de ”Zwarte Zwaan”, een pontonschip, is de plaats waar eens per maand zo'n vijftig oud-schippers bij elkaar komen. Dat is een gemeente in het klein, met zelfs eigen bijbelkringen en een vrouwenkring. Het Zeemanshuis verwacht ds. Van der Ham viermaal per jaar als voorganger.
Aangrijpend
De predikant vindt het altijd aangrijpend als hij op zeeschepen of in het ziekenhuis bij zieke zeelui komt. „Die liggen daar ver van huis, zonder dat familie van hen afweet.” In zijn tas heeft hij altijd materiaal, van Chinees tot en met Engels, afkomstig van de Trinitarian Bible Society tot en met de Spaanse Evangelische Zending.
De internationale Seafarers Ministry Training (een training voor zeevaartpredikanten) van de International Christian Maritime Association in het Rijnmondgebied ervoer de predikant als verrijkend. Het greep hem in zeker opzicht ook aan. „Ik ontmoette er collega's uit Egypte, Azië en Oekraïne. De baptistenpredikant uit Oekraïne, een voormalig arts, zat onder de bulten als gevolg van de ramp met de kerncentrale van Tsjernobyl. Zijn verhalen over de situatie daar waren aangrijpend. Maar het was ook bemoedigend te merken dat je geen eenling bent en dat er van over de hele wereld collega's zijn die ook de Heere vrezen.”
Dit is de twaalfde aflevering in een serie gesprekken met predikanten die zich op een specifieke doelgroep richten.
Vorige afleveringen:
• Zielzorg in de duistere diepte
• Boodschap voor bajesbewoners
• Een herder tussen zwervende zeelui
• Bij de kwetsbaarheid van het leven
• De legotrein op het kerkelijk erf
• Pastoraat en preken in gebarentaal
• Dominee tussen cockpit en raketten
• Zorgen voor de nestgeur van thuis
• Praatpaal voor theologiestudenten
• „Het laatste woord is aan de Schrift”
• Een taaie klus in een oude stadswijk
