Stilte.

„Ik niet.”

Geschrokken blikken. „Maar dominee!” In het hoofd van de laatste kronkelt een ondeugende gedachte. Zouden ze die 95 stellingen weleens hebben gelezen? Echt hebben gelezen? Ook dat „vervloekt en verdoemd zij wie de waarheid van de pauselijk aflaat ontkent” (stelling 71)?

„Luther zelf had liever gezien dat zijn 97 stellingen de wereld waren in- en doorgegaan in plaats van dat 95-tal.” Volgens recent onderzoek, dat teruggaat op het eigenlijk handschrift, zijn het er trouwens 99.

Een lichte verwarring heeft zich inmiddels meester gemaakt van mijn publiek. Veelzeggende vraagtekens rijzen op in ogen. Begrijpelijk, want de 99 die Luther op 4 september 1517 publiceerde zijn altijd in de schaduw van de 95 gebleven, terwijl ze minstens zo interessant zijn. In dat 95-tal doet Luther gewaagde stappen, maar neemt hij nog geen afstand van de aflaat, wel van de handel en alle wildgroei eromheen. Zelfs de paus wordt nog gespaard.

Jaren geleden reageerde iemand na het lezen van de 95 stellingen ontzet: „Maar die man was nog half rooms.” Had hij die 99 maar gelezen. Die zijn radicaler. Ze zijn een frontale aanval op de theologie van die dagen. Zuivere godgeleerdheid houdt zich aan Gods Woord, zo benadrukt Luther. Dat is een scherpe veroordeling van de filosofie die als een raster over het Woord was gelegd.

Ieder systeem dat het Woord aan zich onderwerpt is dodelijk. Hoe actueel! In onze tijd wordt het Woord gevangengezet in wat wij erbij voelen, denken en vinden. Luther had het over „de hoer verstand”, vandaag bedreigt „de hoer gevoel” ons niet minder. Verder neemt hij afstand van de idee van een vrije wil, zet hij de verlorenheid van een mens zorgvuldig uiteen en doet hij fundamentele uitspraken over verkiezing en genade.

De reformator in de knop wil blijven binnen de officiële leer van de kerk. Hij is in 1517 nog niet waar hij later komen zal. Dat hij ondertussen al druk bezig is aan het fundament van de officiële kerkleer te wrikken, zal spoedig blijken.

Moeten we de kerkhervorming vanaf volgend jaar op 4 september gedenken? Nee, dat is niet nodig. Daarom niet, omdat de stellingen van 31 oktober uiteindelijk de reformatie in gang zetten. Dat zou echter niet gebeurd zijn zonder die van 4 september. En daarom verdienen de laatste beslist meer aandacht.