Duurzaam leven is het nieuwe vasten
Wat kunnen we leren van de kerkvaders over onze houding ten opzichte van de schepping? Die vraag hield de Oekraïense Oleh Kindiy bezig. In 2014 publiceerde hij er een wetenschappelijk artikel over.
Kindiy, die priester is in de Oekraïense Katholieke kerk, ziet ten minste twee thema’s waarop de vroege kerk nieuw licht kan werpen als het gaat om de huidige milieuproblematiek.
Allereerst stelden de kerkvaders –tegenover gnostici die de materiële wereld als slecht beschouwden– dat de natuur goed was. Via Skype wijst de onderzoeker van de theologische faculteit van de Oekraïense Katholieke Universiteit op een citaat van Johannes Chrysostomus. De kerkvader schrijft dat de hele schepping goed was: „niet alleen planten die nuttig zijn, maar ook die schadelijk zijn, en niet alleen de bomen die vrucht dragen maar ook degenen die er geen dragen; en niet alleen tamme dieren, maar ook wilde en weerbarstige dieren.” Kindiy: „Hoewel de zondeval zijn sporen heeft nagelaten, is de schepping in zichzelf goed.”
Volgens de onderzoeker leert de goedheid van de schepping een christen op een zuinige manier om te gaan met de natuur. „De schepping is dus niet alleen goed als wij er gebruik van kunnen maken. Die goedheid gaat veel verder dan de instrumentele waarde. De natuur heeft intrinsieke waarde. Als we iets gebruiken van de natuur, laten we dat op een respectvolle manier doen en het vervolgens ook goed recyclen. God schiep geen afval.”
Een tweede aspect dat licht werpt op duurzaamheid, is ascese. Veel kerkvaders vastten of leefden zelfs als heremiet. In een tijd van overmatige consumptie is het zinvol het vroegchristelijke vasten opnieuw uit te vinden, zegt Kindiy. „Duurzaam leven kun je het nieuwe vasten noemen. Ascese gaat namelijk niet om het dragen van ouderwetse kleding of slapen op een vloer. Het is uiteindelijk vooral het trainen van je lusten. Dan zeg je nee tegen zaken die je graag wilt. Een wijs mens bereikt harmonie tussen zijn verlangens en dat wat hij echt nodig heeft. Het gaat dus niet over niet eten, maar over precies zoveel eten als nodig is om verzadigd te raken. De levensstijl, zoals de kerkvaders ons voorhouden, is echt duurzaam. Ascese is feitelijk synoniem aan duurzaamheid. Als je sober leeft, overvraag je de aarde nooit.”
De woestijnvaders, die bekend stonden om hun kluizenaarsbestaan, lieten een groot respect voor dieren zien, zegt Kindiy. „Dieren hadden een grote plaats in hun leven. Zo zou Hiëronymus hebben samengeleefd met een leeuw. En Simeon de Pilaarheilige zou zijn gevoed door vogels. Hoewel er sprake is van legendevorming, is het respect voor en de nauwe relatie en samenwerking met de natuur een niet te ontkennen les.”
Circusspelen
De Romeinen stonden juist niet bekend om het respect voor dieren, zegt prof. dr. M. A. van Willigen, bijzonder hoogleraar Bijbeluitleg Vroege Kerk aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. In de grote amfitheaters werden schouwspelen en gevechten georganiseerd met allerlei wilde dieren. Van Willigen: „Ontelbare olifanten, leeuwen, tijgers, giraffen en andere beesten uit Noord-Afrika zijn afgeslacht voor het vermaak. Dat zorgde ervoor dat de Noord-Afrikaanse bosolifant uitstierf. Vanuit christelijke hoek kwam kritiek op de gewelddadigheid van de spelen. Ook het onnatuurlijke gebruik van de dieren –Gods schepping– vonden christenen uit den boze.”
Van Willigen ziet het respect voor de natuur terug in de talloze hymnen uit de tijd van de vroege kerk. „De liederen ademen verwondering over de schepping en God als Schepper. Wat wordt er bezongen? Dag en nacht, het licht, de zee en alles wat in de zee wemelt, de aarde en alles wat zich erop beweegt, de lucht met alles wat in de lucht leeft. Er klinkt een diep respect in door voor alles wat God tot stand heeft gebracht. Ik denk dat als we meer beseffen dat er Iemand achter die rijkdom zit, we met meer respect met de natuur omgaan.”
De vroege kerk had oog voor de naaste, een menselijk aspect dat vaak aan duurzaamheid wordt gekoppeld. Van Willigen: „Augustinus was voor een eerlijke, rechtvaardige verdeling van rijkdom. Bezit moest je niet voor jezelf houden, maar deelde je. Hij bracht dat in de praktijk bij een kleine kloostergemeenschap.” Een ander voorbeeld is Chrysostomus. „Hij had in Constantinopel te maken met heel rijke mensen. Die lieten Bijbels maken met ingelegde edelstenen en met goud beslagen. Als die rijken naar de kerk liepen, lagen er bedelaars langs de weg. In Crysostomus’ preken roept hij deze rijken op om hun rijkdom te delen met hen die in nood verkeren.”
serie Duurzaamheid in christelijk perspectief
Duurzaamheid houdt de gemoederen continu bezig. Hoe moeten we ons als christenen ermee verhouden? Deel 2: christelijk-historisch perspectief. Lees hierbij ook: lessen van de puriteinen. En deel 1: Bijbels perspectief.
