Het is 27 mei 1942, kwart over tien. Ondanks het warme lenteweer heeft Joseph Gabcik een regenjas over zijn arm. Staat hij daar in een buitenwijk van Praag op de tram te wachten? Niemand ziet dat hij onder zijn jas een machinepistool verbergt. Aan de overkant van de straat leunt Jan Kubis tegen een straatlantaarn. Hij heeft twee granaten in zijn aktetas en wacht ook op de tram. Dan gaat plotseling alles razendsnel. Kameraad Valcik die iets verderop het verkeer in de gaten houdt, laat zijn scheerspiegel in de zon flikkeren, het afgesproken signaal dat een donkergroene Mercedes 320 met kenteken SS-3 in aantocht is. Een open cabriolet met daarin Reinhard Heydrich, de Reichsprotektor, de gouverneur van Hitler in Bohemië en Moravië. De fel gehate nazitopman, die sinds zijn komst een waar schrikbewind heeft ontketend.

Aanslag

Als de Mercedes vlak voor de bocht afremt, haalt Gabcik bliksemsnel het machinepistool onder zijn jas vandaan en vuurt. Maar het wapen, van Engelse makelij, weigert. Direct komt Heydrich overeind en trekt zijn dienstpistool om Gabcik neer te schieten. Maar ook nu geen dodelijke knal, het wapen is niet geladen. Dan rent Kubis naar de Mercedes en gooit een granaat. Die explodeert bij het rechterachterwiel en lijkt zijn doel te missen. Wel dringen rondspattende metaalsplinters in de rug van de SS-leider. Die probeert Gabcik nog te achtervolgen, maar zakt dan plotseling in elkaar. In de ontstane verwarring weten de aanslagplegers te ontkomen. Aanvankelijk lijken de verwondingen van Heydrich mee te vallen, maar hardnekkige ontstekingen –mogelijk veroorzaakt door naar binnen gedrongen paardenhaar uit de kapotte bekleding van de Mercedes– veroorzaken zijn dood. Heydrich sterft acht dagen na de aanslag.

Operatie Anthropoid

Joseph Gabcik en Jan Kubis waren Tsjechische agenten die in Groot-Brittannië hun training kregen. Zij werden als parachutist in het bezette Tsjechië gedropt om Reinhard Heydrich te vermoorden. Deze daad van verzet werd minutieus voorbereid onder de codenaam Operation Anthropoid, vrij vertaald: Actie Mensaap. Na de in hun ogen mislukte aanslag verstoppen zij zich met nog vijf anderen in de Sint-Cyrillus en Methodiuskerk in Praag. Onder de kerk is een crypte waar ze voorlopig veilig zijn.

Maar dan worden ze verraden door Karel Curda, een parachutist die tot nu toe geen belangrijke rol in de aanslag speelde, maar nu zwicht voor de 1 miljoen Reichsmark die is uitgeloofd voor de tip die tot arrestatie van de daders leidt. Na hun ontdekking weten de zeven mannen acht uur stand te houden tegen de overmacht van honderden SS’ers, maar uiteindelijk plegen zij zelfmoord om arrestatie te voorkomen. Karel Curda zal na de oorlog voor zijn laffe daad ter dood worden veroordeeld.

Wraak

In Berlijn ontvangt Hitler bericht van de moord op zijn vertrouweling Heydrich. Woedend dringt hij aan op repressieve maatregelen tegen de Tsjechische bevolking. De nazi’s overvallen een groot aantal steden en dorpen en executeren ruim 1300 verdachte personen. Voor Hitler is dit aantal veel te klein. Als het aan hem ligt zullen er 30.000 Tsjechen worden omgebracht als vergelding. SS-leider Karl Hermann Frank, medewerker van Heydrich, moet de massa-executies gaan voorbereiden. Maar Frank voelt daar weinig voor. Hij weet Hitler ervan te overtuigen dat het zaak is om eerst de moordenaars op te sporen en krijgt opdracht om elk dorp, dat betrokken was bij de moord op Heydrich, volledig met de grond gelijk te maken.

Mogelijke schuilplaats

Volgens de Gestapo is Lidice een mogelijke schuilplaats van de moordenaars, omdat een aantal Tsjechische legerofficieren dat naar Engeland was uitgeweken, daar vandaan kwam. In de vroege ochtend van 9 juni 1942 rollen tien vrachtwagens vol SS’ers het dorp Lidice (30 kilometer ten noordwesten van Praag) binnen. SS-commandant Max Rostock beveelt de mannelijke bevolking telkens in groepen van vijf, later om tijd te besparen in groepen van tien, dood te schieten. Bij elkaar 173 onschuldige mannen vanaf 16 jaar. De nazi’s scheiden de vrouwen van Lidice van hun kinderen en voeren hen af naar het concentratiekamp Ravensbrück.

Met explosieven worden de woningen en de kerk opgeblazen en de overblijfselen in brand gestoken. Daarna egaliseren bulldozers de grond. Het vredige boerendorp Lidice is letterlijk met de grond gelijkgemaakt. De dag daarna zullen dertig Joden, uit het doorgangskamp Theresienstadt aangevoerd, een gemeenschappelijk graf delven voor de slachtoffers. Er komt een hoog hek van prikkeldraad rond het voormalige dorp met op de borden in het Tsjechisch en in het Duits: „Iedereen die bij het naderen van deze omheining niet teruggaat wanneer dat gesommeerd wordt, zal worden doodgeschoten.”

Kinderen

De 88 kinderen uit het dorp worden tijdelijk ondergebracht in een voormalige textielfabriek in Lodz. Daar moeten ze slapen op koude en vuile vloeren, zonder dekens. Medische zorg mag er niet aan de kinderen worden geven. Dan komen ambtenaren van het Centrale Ras- en Vestigingsbeleid en kiezen zeven kinderen uit die vanwege hun Arische uiterlijk geschikt zijn om te worden ”gegermaniseerd”; zij worden opgevoed in SS-gezinnen of Duitse weeshuizen. De resterende 81 kinderen uit Lidice worden overgebracht naar het vernietigingskamp Chelmno, waar ze worden vergast in Magirusvrachtwagens. Uiteindelijk overleven 17 van de 105 kinderen die in Lidice dit drama en keren later terug in het nieuwe dorp Lidice, dat na de oorlog naast het voormalige dorp wordt opgebouwd.

Monument

Ter herinnering maakte beeldhouwster Marie Uchytilova een indrukwekkende bronzen sculptuur van alle vermoorde kinderen van Lidice. Ook bedoeld ter nagedachtenis aan alle andere 13 miljoen in de oorlog omgekomen kinderen.

Niet alleen Lidice is slachtoffer van Hitlers wraak. Ook het Tsjechische dorp Lezaky wordt vernietigd, omdat er een Engelse radiozender werd aangetroffen. De mannen en vrouwen van Lezaky worden vermoord, het dorp wordt verwoest en platgewalst. De kinderen overkomt hetzelfde als hun lotgenoten in Lidice. Slechts twee van hen, die voldoende Arische kenmerken hebben, mogen blijven leven. In tegenstelling tot Lidice is Lezaky niet meer opgebouwd. Slechts een monument houdt de gedachtenis aan zijn tragische einde levend.

Eindafrekening van violist die massamoordenaar werd

Reinhard Heydrich (1904-1942) was een van de meest gevreesde, machtige mannen onder Hitler. Het prototype van een ariër: lang, atletisch, blond en met blauwe ogen. Heydrich moest alle vijanden van Hitlers Reich opsporen en vernietigen. Door zijn toedoen zijn miljoenen mensen omgebracht.

Zijn vader, oprichter van het Conservatorium te Halle, merkte dat de jonge Reinhard muzikaal hoog begaafd was en zag een goede toekomst voor hem als violist. Gefascineerd door de gedachte om na de diepe vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog de glorie van weleer te herstellen, koos de jonge Reinhard voor een militaire loopbaan. Na diverse baantjes bij de Reichswehr solliciteerde hij bij Heinrich Himmler, die op zoek was naar iemand die leiding kon geven aan zijn nieuw opgerichte inlichtingenbureau, de Sicherheitsdienst (SD). Ondanks zijn beperkte ervaring werd Heydrich in 1932 aangenomen. Zijn eerste daad als hoofd van de SD was in 1934 de organisatie van de ”Nacht van de lange messen”. Hij liet toen alle tegenstanders van Himmler oppakken, op verdenking van een couppoging. Sommigen werden zonder pardon afgeslacht. Toen Hitler een jaar later de absolute macht in Duitsland naar zich toe trok, ontwikkelde Heydrich zich tot een van de meest gevreesde nazi’s in het Derde Rijk. Tijdens de Kristallnacht in 1938 –een door de nazi’s georganiseerde pogrom tegen de Joodse bevolking– gaf Heydrich de instructie dat synagogen in brand gestoken mochten worden en winkels en woningen van Joden mochten worden vernietigd. De top van zijn macht bereikte Heydrich in 1939 toen Himmler hem aanstelde tot hoofd van het Reichssicherheitshauptamt, een combinatie van de SD en de Gestapo.

Göring gaf Heydrich in 1941 opdracht om het Jodenvraagstuk op te lossen. Heydrich ontwierp toen een plan om alle Joden in concentratiekampen te vergassen. Het plan werd in 1942 op de Wannseeconferentie geaccepteerd. Onder de naam Operatie Heydrich werden daarna miljoenen Joden om het leven gebracht.

Deze opsomming van de gruweldaden van waar Heydrich –Hitler vond hem zelfs de gevaarlijkste man van zijn rijk– is verre van volledig. In 1941 kreeg Heydrich ook nog een erebaan als Reichsprotektor, beschermheer van Bohemië en Moravië. Daar voerde hij weldra een waar schrikbewind. Vele tegenstanders werden opgepakt en eindigden hun leven op het schavot. Dat leverde hem de bijnamen ”Hangman” en de ”Beul van Praag” op. In 1942 pleegde een verzetsgroep een aanslag op Heydrichs leven. Hij stierf kort daarna aan zijn verwondingen.