Dr. De Reuver, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), was donderdag een van de sprekers tijdens een bijeenkomst in de Grote Kerk van Elburg waar de tentoonstelling ”Christendom en antisemitisme: tweeduizend jaar confrontatie” werd geopend. De expositie is tot begin januari in Museum Sjoel Elburg te zien.

Drs. M. van Ledden, voorzitter van Stichting Synagoge Elburg, kondigde dr. De Reuver aan als vertegenwoordiger van „het grootste en oudste kerkgenootschap en daarmee van de complexe relatie tussen christendom en Jodendom.” De PKN-scriba zelf stelde dat zijn kerk het als haar taak ziet om het antisemitisme te bestrijden. „Pas na de Tweede Wereldoorlog werd positief spreken over Joden en Israël gemeengoed.”

„Weinig onderwerpen weten zozeer de gemoederen te beroeren als het thema antisemitisme, dat een open zenuw is van de moderne, westerse samenleving”, citeerde dr. De Reuver dr. B. Wallet, die een boek schreef dat bij de tentoonstelling hoort. Volgens dr. De Reuver zet dit de lezer direct op scherp. In de expositie wordt „het contrast, ofwel de confrontatie tussen het christendom en het antisemitisme schrijnend in beeld gebracht”, stelde hij. De open zenuw wordt volgens hem in de tentoonstelling aangeraakt.

Drs. Van Ledden lichtte de expositie toe. „Zagen wij als bestuur voor onszelf een rol weggelegd in het voor het voetlicht brengen van de eeuwenoude geschiedenis van het antisemitisme? Ons antwoord was: ja. Want kennis over het Joodse leven is gebaat bij inzicht in deze brede context.” Van Ledden benadrukte dat de tentoonstelling een eerlijke presentatie van de geschiedenis is.

Extreem groot

Historicus dr. Wallet, gespecialiseerd in de Joodse geschiedenis en gastconservator van de tentoonstelling, noemde de relatie tussen christendom en antisemitisme „een extreem groot, diep en actueel thema.” Hij legde uit hoe het spraakmakende thema zijn weg heeft gevonden naar Museum Sjoel Elburg.

De historicus noemde als centrale boodschap van de tentoonstelling „de dubbele erfenis van de traditie.” Volgens hem kunnen er in de traditie twee lijnen getrokken worden. Er is enerzijds een lijn van anti-Joodse uitlatingen, die veelal dominant is en nare gevolgen heeft. Maar, zo stelde Wallet, „er is tegelijk een constante tegenstem met kritiek op de dominante stem.” Juist deze tweede lijn is de boventoon gaan voeren in de 20e eeuw. Dat is volgens hem bijvoorbeeld te zien aan de actieve inzet van de PKN en de Rooms-Katholieke Kerk tegen antisemitisme.

Wallet: „De insteek van de tentoonstelling is niet louter historisch. Het raakt en schuurt ook met het heden.” Volgens hem moet de tentoonstelling „iedereen wakker schudden en meegeven dat antisemitisme een veelkoppig monster is dat wij allen tegen moeten gaan.”

Alert

Dat wakker schudden wordt mede gerealiseerd door tien tekeningen van de Rotterdamse tekenaar en illustrator Karel Kindermans. Een aansprekende verbeelding van historisch en cultureel erfgoed behoort tot de expertise van de illustrator. Speciaal voor de tentoonstelling in Elburg maakte Kindermans deze tien tekeningen.

Tijdens de opening gaf de illustrator een toelichting op zijn werkwijze. Hij legde uit dat zijn tekeningen veel méér zijn dan een plaatje bij het praatje. „We wilden de beelden in deze tentoonstelling vooral gebruiken om u alert te maken, om u te betrekken bij het verhaal en uit te dagen om positie te kiezen in het verhaal van de expositie.”

Complexe dynamiek

Dat er tussen christendom en antisemitisme al eeuwenlang een complexe dynamiek bestaat, wordt in de tentoonstelling op diepgravende en confronterende wijze gepresenteerd. De geschiedenis is verdeeld in drie blokken. Het eerste blok behelst de vroegchristelijke periode, met het ontstaan van christendom en rabbijns Jodendom en hun moeizame onderlinge relatie. Het volgende onderdeel richt zich op de tijd van de verschillende reformaties in de 16e eeuw, van zowel protestanten als rooms-katholieken. Het derde blok gaat over het moderne antisemitisme, dat vanaf ongeveer 1875 opkwam en uiteindelijk heeft geleid tot de Shoah in de Tweede Wereldoorlog.

Volgens gastconcervator Wallet maken de drie blokken van de tentoonstelling duidelijk „dat er bij religieus antisemitisme voortdurend sprake is van continuïteit en discontinuïteit.” Er bestaat continuïteit in de beelden over Joden van heel vroeger, die er nu nog steeds zijn, terwijl er discontinuïteit is in nieuwe beelden over Joden, andere contexten van antisemitisme en veranderende verhoudingen tussen christendom en Jodendom.

Prikkelend

De complexe en steeds veranderende verhouding tussen christendom en antisemitisme wordt in de expositie op verschillende manieren getoond. Los van elkaar geven ze een eerste indruk; in aanvulling op elkaar krijgt de bezoeker echter een breed en samenhangend beeld van het onderwerp.

Op panelen wordt de geschiedenis in grote lijnen geschetst. Hier zijn ook de tekeningen van Kindermans te zien. Ze willen de bezoeker op een prikkelende manier laten nadenken over de relatie tussen christendom en antisemitisme. Een audiotour geeft nadere uitleg over de tekeningen.

In de zaal zijn meerdere objecten te zien die iets vertellen over de dynamiek tussen christendom en Jodendom. In het midden liggen op een tafel allerlei krantenknipsels over hedendaags antisemitisme. Kindermans: „De tafel is een extra laag in de tentoonstelling, bedoeld voor de dialoog en gesprekken over het onderwerp.”

Luther

Audiovisueel is er eveneens het nodige te ervaren. Zo is op een van de schermen het beruchte boek ”Von den Juden und ihren Lügen” van Luther te zien. De bezoeker kan het sterk antisemitische geschrift van de hervormer lezen. Het boek wordt echter tegelijk in een brede context geplaatst. Daaruit blijkt dat de gedachten van de reformator niet los zijn te zien van de vele eeuwen vóór hem.

Juist die brede context, waarin de wisselende verhoudingen tussen christendom en antisemitisme de eeuwen door duidelijk worden, toont het belang van deze tentoonstelling.