Van de ruim 3800 actief woningzoekenden in Waddinxveen komt 17 procent uit de eigen gemeente. „Niet veel, lijkt het, maar 650 vind ik toch een behoorlijk aantal”, zegt wethouder Albert Kerssies (Protestantse Combinatie Waddinxveen, PCW). „Die mensen moeten noodgedwongen genoegen nemen met een minder goede woonplek. En jongeren blijven dan maar bij hun ouders wonen.”

„Verhalen waaruit blijkt dat het soms schuurt, kennen wij ook”, beaamt Kerssies’ collega Jan Willem Schuurman (ChristenUnie/SGP) van Zuidplas (Moordrecht, Nieuwerkerk aan den IJssel, Zevenhuizen-Moerkapelle). „Jonge mensen verlaten inderdaad het ouderlijk huis nog niet of zoeken uiteindelijk woonruimte buiten de gemeente. Komen er sociale huurwoningen of koopwoningen in het lagere prijssegment beschikbaar, dan wordt daarop altijd veel ingeschreven, waardoor niet iedereen aan bod komt. Steeds weer vissen mensen achter het net. Onder hen zijn ook veel eigen inwoners.”

Meer grip

Die eigen inwoners heeft minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) op het oog met het wijzigingsvoorstel voor de Huisvestingswet dat hij aan de Tweede Kamer heeft voorgelegd. Hij wil gemeenten meer mogelijkheden bieden om hen voorrang te geven voor een huur- of koopwoning. „Overal wordt de krapte op de woningmarkt gevoeld”, aldus de bewindsman in een toelichting. „Starters kunnen vaak op het eigen dorp geen betaalbare woning vinden, omdat de prijzen de pan uit rijzen doordat er fors wordt overboden. Vaak door mensen van buiten de regio. Ook senioren kunnen geen geschikt appartement vinden in hun eigen gemeente als ze willen doorstromen. Voor de leefbaarheid en de vitaliteit van de regio is het cruciaal dat mensen op het dorp kunnen blijven wonen als ze willen verhuizen. Met de herziening van de wet krijgen gemeenten daar meer grip op.”

Nu kunnen gemeenten al de helft van de beschikbare huurwoningen toewijzen op grond van economische of maatschappelijke binding. Binnen die 50 procent mag maximaal 25 procent worden bestemd voor mensen met een binding aan dorp of stad. Na de wetswijziging mogen gemeenten voor de gehele 50 procent bepalen hoe zij deze ruimte verdelen tussen mensen met een economische, maatschappelijke of lokale binding. Ze kunnen dus ook de volle 50 procent aan eigen inwoners toewijzen. Ook mogen voor het toekennen van woningen specifieke beroepen worden aangemerkt als cruciaal, bijvoorbeeld leraar, verpleegkundige of politieagent. De Jonge wil de toewijzingsmogelijkheid ook laten gelden voor koopwoningen tot de zogeheten Nationaal Hypotheek Garantie-grens (nu 355.000 euro) .

Eén op de drie gemeenten zou die laatste wijziging zeker kunnen benutten, analyseerde het Kadaster, dat de herkomst onderzocht van de kopers van woningen in de periode januari 2021-juni 2022. In 115 gemeenten kwam minder dan de helft van de kopers van bestaande koopwoningen uit dezelfde gemeente. In Zuidplas behoorde 39 procent tot de eigen inwoners, in Waddinxveen 37. Cijfers zeggen niet alles, reageert wethouder Kerssies. „Waddinxveen is de snelst groeiende gemeente van Nederland. Hier wordt veel gebouwd. De nieuwe wijk Triangel, met woningen die nog net iets goedkoper zijn dan in Zoetermeer, Den Haag, Utrecht, Woerden of Rotterdam, is heel populair. Er wordt dus niet alleen aan Waddinxveners verkocht.” Voor Zuidplas geldt hetzelfde. Wethouder Schuurman: „We bouwen voor de (boven)regionale behoefte. In die zin is het niet gek dat woningen naar mensen van buiten Zuidplas gaan.”

Hek

De wethouders zijn blij met het voorstel van de minister. Schuurman: „Daardoor kunnen we nog meer lokaal maatwerk bieden. Of we helemaal tot 50 procent gaan oprekken, moeten we nog bekijken. In de systematiek die wij in onze gemeente hanteren voor sociale huurwoningen is binding met Zuidplas al een belangrijke factor. Voor iemand zonder die binding is de slagingskans gering.”

Kerssies: „Wij gaan voor de huurwoningen misschien wel naar 50 procent. De gemeenteraad bepaalt dat uiteindelijk. Ik vermoed dat het politieke draagvlak ontbreekt voor regels voor bestaande koopwoningen, want dan beperk je inwoners in hun verkoopmogelijkheden.” Waddinxveen zal volgens de wethouder „meer gaan sturen” op het bouwen van goedkope koopwoningen of appartementen voor de eigen inwoners. Ook voor ouderen die nu een eengezinswoning hebben. „Die willen vaak wel kleiner gaan wonen, maar hun wijk of buurt niet uit.” Beide wethouders zien verder mogelijkheden voor meer flexwoningen (goedkope, tijdelijke huisvesting).

Overigens plaatst wethouder Schuurman kanttekeningen bij De Jonges argument van de leefbaarheid. „Is het voor de leefbaarheid slecht als iemand die niet uit Zuidplas komt, maar er wel werkt en er nog jaren wil blijven werken, hier komt wonen? Jongeren uit de gemeente die voor hun studie waren verhuisd naar Rotterdam, Amsterdam of Utrecht willen zich nu hervestigen in Zuidplas. Zou dat slecht zijn voor de leefbaarheid? Met een hek om Zuidplas zodat alleen eigen mensen er zouden kunnen gaan wonen, geven we de leefbaarheid niet per se een boost.”

Prikkel

De wens om voorrang te geven aan eigen inwoners leeft ook elders. Zo sprak de gemeente Barneveld met projectontwikkelaars af dat startersappartementen in Voorthuizen eerst alleen bij lokale makelaars werden aangeboden en niet meteen op huizensite Funda. Circa 90 procent van de appartementen kwam in handen van lokale starters.

De gemeente Ede past het criterium van lokale binding voor 25 procent toe voor huurwoningen in de kernen Ederveen/De Klomp, Harskamp, Otterlo en Wekerom. In totaliteit werd vorig jaar 76 procent van de beschikbare huurwoningen - dus zonder de nieuwe maatregelen al meer dan 50 procent - toegewezen aan woningzoekenden binnen de eigen gemeente. In antwoord op vragen van Gemeentebelangen, CDA, SGP en PvdA relativeren burgemeester en wethouders de aanpassing van de Huisvestingswet. „Daardoor wordt het aanbod niet verder vergroot. Eind 2021 stonden 55.515 woningzoekenden ingeschreven. Van hen woont 32 procent in de gemeente, 16 procent komt van buiten de regio. De nieuwe maatregelen helpen niet méér mensen, ze hebben alleen effecten voor de onderlinge volgorde waarin woningzoekenden aan bod komen. De wachtlijst in haar geheel zal daar niet korter van worden.”

Er zal vooral meer gebouwd moeten worden. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten, die eerder al verruiming van de voorrangsregels bepleitte, doelt daarop in haar reactie op het plan van minister De Jonge: „Dit wetsvoorstel geeft gemeenten ook een prikkel om nog meer in te zetten op woningbouw. De eigen burgers kunnen daarmee nu beter worden bediend.”