Al bijna een jaar is het centrale aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel overvol. Mensen slapen op de grond, soms buiten. Doorstroom stokt, doordat er te weinig plek is in reguliere azc’s. Vluchtelingen worden van hot naar her gestuurd per bus, omdat crisisnoodopvang vaak maar voor korte periodes –soms voor een enkele nacht– beschikbaar is.

Omdat de eerste stap in de asielprocedure, de identificatie en registratie door de vreemdelingenpolitie, alleen in Ter Apel gebeurt, moeten deze mensen iedere dag opnieuw naar het Groningse dorp gebracht worden. Sommige vluchtelingen zijn zo al tien of elf keer naar noodlocaties en weer terug gebracht voordat ze konden starten met hun procedure, vertelt Frank Neervoort, woordvoerder bij het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA).

Vanwege deze „mensonterende omstandigheden” stuurden vijf hulporganisaties dinsdag een brief naar premier Rutte. De opstellers van de brief, waaronder Unicef, het Rode Kruis en VluchtelingenWerk, roepen de minister president op om de regie te pakken en met oplossingen te komen.

Huurhuis

Dat het een zware opgave is om alle mensen die ons land binnenkomen een plaats te geven, is een publiek geheim, weet woordvoerder Neervoort. „Iedere morgen starten medewerkers van het COA om 7.00 uur met het bellen van gemeenten om noodopvangplekken te regelen voor de mensen voor wie in Ter Apel geen plaats is voor de nacht. Dat gaat zo door tot een uur of tien, half elf ’s avonds. Elke dag weer.”

In Nederland worden op het moment zo’n 42.000 asielzoekers opgevangen in azc’s. Van hen hebben er ongeveer 15.000 al een verblijfsvergunning. Zij weten dus dat ze in Nederland mogen blijven. Deze groep zou officieel binnen veertien weken een huis moeten krijgen. Maar huizen zijn schaars, en op het moment zijn de azc’s daarom voor meer dan een derde gevuld met statushouders die wachten op een huurhuis.

„Het systeem zit vol, maar blijft gevoed worden door nieuwe asielaanvragen en door gezinshereniging”, vat Neervoort de situatie samen.

Maar niet alleen ruimtegebrek in azc’s is momenteel een probleem; ook personeelskrapte speelt een grote rol.

Zo bracht het NRC donderdag naar buiten dat bijna een op de drie COA-medewerkers in Ter Apel is uitgevallen, landelijk gezien ligt het ziekteverzuim bij de organisatie op 9 procent.

Ook personeelstekort bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), als gevolg van jarenlange bezuinigingen en afschaling, nekt de doorstroom. De dienst heeft in 2022 capaciteit om over 22.000 asielaanvragen te beslissen. Op basis van prognoses werd in september 2021 verwacht dat 34.370 vluchtelingen in 2022 asiel zouden aanvragen in Nederland. In februari van dit jaar is de verwachting omhoog bijgesteld naar 41.500 asielaanvragen over 2022. Dit wordt onder meer verklaard doordat de reisbeperkingen vanwege corona minder zijn dan verwacht. Opgeteld met de aanvragen uit 2021 die zijn blijven liggen, is het helder dat de IND de aanvragen niet bij kan benen.

Daarnaast is personeel moeilijk te krijgen in de krappe arbeidsmarkt. En het inwerken van nieuwe mensen, wat ongeveer een jaar duurt, drukt op de ervaren medewerkers, vertelt een woordvoerder van de IND.

Toetsing

Een andere moeilijkheid ligt in de steeds complexere aard van het werk van de IND. Toetsing wordt door de politiek steeds verder aangescherpt. Zo noemt de woordvoerder de afhandeling van asielaanvragen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s). „Als we zo iemand afwijzen, moeten we tegenwoordig onderzoeken of er adequate opvang in het land van herkomst is. We moeten bijvoorbeeld uitzoeken of er familie is die kan helpen. Dat kost heel veel tijd en inspanning, temeer daar er steeds meer amv’s naar Nederland komen.” Uit het maandelijkse trendrapport van de IND blijkt dat er in heel 2020 bijna duizend amv’s een aanvraag deden. In 2021 was dat gestegen tot bijna 2200 en inmiddels staat de teller in 2022 tot en met juni op 1262.

Al met al „loopt de IND tegen de grenzen van de uitvoerbaarheid aan”, waarschuwt de dienst in een eerste ”Stand van de uitvoering” van mei 2022. De wettelijke beslistermijn van zes maanden wordt in een derde van de gevallen niet gehaald. En dus zit het gros van de asielzoekers maanden, soms jaren, in onzekerheid.

Dit is deel 1 in een tweeluik over de asielopvang. Volgende week deel 2: oplossingen.