Wat is CETA ook alweer?

CETA is een handels- en investeringsverdrag tussen de EU en Canada. De overeenkomst moet de handel tussen beide gebieden bevorderen. Instrumenten daartoe zijn onder meer het verlagen of afschaffen van invoerrechten op producten die EU-landen naar Canada exporteren. Het verdrag biedt Europese bedrijven ook de mogelijkheid te kunnen meedingen naar Canadese overheidsaanbestedingen.

Andere afspraken gaan over de zogenoemde productstandaarden. Fabrikanten die machines en elektronica willen exporteren, moeten vaak nog een aparte test door een Canadese beoordelaar laten doen, terwijl het product al is goedgekeurd voor de Europese markt. CETA regelt dat veel van deze dubbele testen worden afgeschaft.

Het verdrag betekent niet in alle opzichten vrijheid, blijheid. Er gelden ook beperkende voorwaarden. Om Nederlandse varkensproducenten te beschermen, mogen Canadese exporteurs bijvoorbeeld maximaal 0,4 procent van het varkensvlees dat in Europa gegeten wordt naar de EU uitvoeren. En door eieren, eierproducten en pluimveevlees uit te sluiten van tariefverlaging worden ook deze landbouwsectoren tegen de vrije markt beschermd. Kortom, veel geregel, veel kleine lettertjes. Mede daardoor telt de CETA-verdragstekst zo’n 1700 pagina’s.

In veel EU-landen raken de gemoederen door CETA verhit. Wat maakt het verdrag zo beladen?

Dat werd in 2020 treffend geïllustreerd toen het parlement van Cyprus zich tegen CETA keerde. Wat bleek? Het verdrag voorzag niet in een bepaling waarmee de Cypriotische halloumi-kaas, Cyprus’ belangrijkste exportproduct, werd opgenomen in het register van beschermde oorsprongsbenamingen (BOB-register). Die registratie zou hebben geborgd dat geen enkel ander land dan Cyprus halloumi-kaas op de markt mag brengen, en voor het Cypriotische parlement was dat een harde voorwaarde.

Intussen is Stella Kyriakides, de Eurocommissaris voor gezondheid, overstag gegaan: de kaas staat in het BOB-register. Er zijn signalen dat Cyprus nu genegen is in een tweede stemronde alsnog groen licht te geven voor het verdrag.

Wanneer treedt CETA precies in werking?

Het verdrag bestaat uit twee delen. Het grootste daarvan ziet op de handelsafspraken. Dat deel is intussen ondertekend door Canada, de EU en alle EU-landen afzonderlijk, inclusief Nederland. Het Europees Parlement ging op 21 september 2017 akkoord en sinds die datum is dit handelsgedeelte van CETA voorlopig in werking getreden.

Veel omstredener is het kleinere, tweede deel dat over investeringsbescherming gaat. Stel, een Canadese onderneming in zoetwaren opent in Nederland een fabriek, maar wordt daarna geconfronteerd met hoge lasten als gevolg van de invoering van een suikertaks. Onder voorwaarden is het denkbaar dat zo’n bedrijf dan naar een speciale investeringsrechtbank, het Investment Court, kan stappen om daar zijn beklag te doen tegen Nederland. Pas wanneer alle 27 EU-lidstaten dat deel afzonderlijk hebben geratificeerd kan heel CETA definitief in werking treden. Momenteel staat de teller nog maar op 13. Doordat de PvdA-Senaatsfractie om is, meldt Nederland zich deze week als veertiende land. Eerste Daarmee blijft premier Rutte een pijnlijke afgang bespaard. Hij had anders met hangende pootjes naar Brussel gemoeten om uit te leggen dat hij als liberale regeringsleider zijn volksvertegenwoordiging niet had kunnen overtuigen van de zegeningen van de vrije markt.

Waarom dubde de PvdA-Senaatsfractie zo lang over haar besluit?

Dat heeft alles te maken met spanningen in de achterban. De PvdA kent nog altijd een oude vakbondsvleugel, die al jaren betoogt dat de arbeider steeds meer klem komt te zitten tussen overheden en multinationals. Volgens die stroming biedt CETA de arbeider te weinig bescherming.

Om dit kiezersdeel tegemoet te komen, diende de PvdA-fractie in de Tweede Kamer in 2016 een motie in over de CETA-arbitragerechtbank. Strekking daarvan was dat niet alleen bedrijven, maar ook vakbonden en maatschappelijke organisaties daar zaken moesten kunnen aanspannen. Te laat, de verdragstekst was al klaar en bood geen ruimte meer voor zo’n initiatief. Om die reden stemde de PvdA-Tweede Kamerfractie in 2020 uiteindelijk tegen de CETA-goedkeuringswet, alhoewel onder anderen PvdA-minister Lilianne Ploumen er namens het kabinet-Rutte II over had onderhandeld. Zij schaarde zich in die tijd ook achter het verdrag.

Intussen maakte Nederland zich bij de EU echter sterk voor de mogelijkheid dat burgers, vakbonden en maatschappelijke organisaties een klacht kunnen indienen bij de Europese Commissie als de eisen die CETA stelt rond milieu en arbeidsomstandigheden onvoldoende worden nageleefd. Met succes, die klachtenregeling komt er en geldt voor alle EU-handelsverdragen. PvdA-senator Koole ziet dat als een belangrijke verbetering. Koole wijst er verder op dat de rechters van de CETA-arbitragerechtbank onafhankelijk worden benoemd in plaats van door de strijdende partijen. Belangrijk is volgens hem ook dat de EU zonder CETA moet terugvallen op oude handelsverdragen, die nog veel minder milieudoelen en arbeidsrechten bevatten. Dat alles maakt dat de PvdA CETA steunt. De onzekere geopolitieke situatie komt daar nog bij. Die maakt volgens Koole het versterken van de band met Canada des te belangrijker. Met de steun van de PvdA heeft de coalitie van VVD, D66, CDA en CU een nipte meerderheid.

Voor de PvdA is er nog een niet onbelangrijke bijkomstigheid: GroenLinks is hoe dan ook tegen CETA. In aanloop naar de Senaatsverkiezingen van 2023 willen PvdA en GL in de Eerste Kamer fuseren. Voor de PvdA is het dus wel zo fijn als dit lastige dossier voor die tijd is afgetikt.