De propeller van de Pilatus snort. Een fraai landschap schuift over het beeld van de simulator. Bos, wei en water. De verslaggever –mét virtualrealitybril– bestuurt een PC-7-lestoestel van de luchtmacht.

Tegen de horizon ligt Vliegbasis Woensdrecht. „We klimmen naar 5000 voet met 180 knopen”, instrueert Wietse Ledegang van TNO, omgerekend 1524 meter en 333 km/uur. De vliegende verslaggever geeft gas.

De simulator, een ontwikkeling van TNO, het bedrijf Multi-SIM en de Koninklijke Luchtmacht, moet helpen voorspellen welke kandidaten de pilotenopleiding vlekkeloos voltooien. En tegelijkertijd kosten besparen door te oefenen op het droge.

Uit nog niet gepubliceerd TNO-onderzoek –kosten 4 ton– blijkt dat cursisten zonder enige vliegervaring na zeven tot acht simulatievluchten eenvoudige vliegmanoeuvres net zo goed uitvoeren als volleerde piloten, legt TNO-onderzoeker Ledegang uit. Echte vluchten blijven noodzakelijk. Een cursist moet zijn toestel voelen trillen.

In de verte doemt Woensdrecht op. „Mik op het begin van de landingsbaan”, commandeert de instructeur. Makkelijker gezegd dan gedaan. Dalen, snelheid minderen. Tikje links, hó, tikje terug. De baan komt angstig dichtbij. Dan zet de verslaggever z’n wielen aan de grond. Net náást de baan. Brokkenpiloot.

Rijksverdediging

De VR-simulator is een sprekend voorbeeld van de samenwerking tussen TNO, bedrijfsleven en defensie. Het instituut doet op deze manier al 75 jaar defensieonderzoek voor de krijgsmacht.

In 1947 kreeg TNO de wettelijke opdracht van het Ministerie van Oorlog onderzoek te doen naar de rijksverdediging. Het naoorlogse Nederland moest zo snel mogelijk weer uitgroeien tot een militaire factor en een waardevol bondgenoot.

De lijst wapenfeiten is lang. TNO ontwikkelt in 1950 bijvoorbeeld een prototype voor sonar om vijandelijke onderzeeboten op te sporen. Elf jaar later verschijnt een van de eerste infraroodcamera’s ter wereld. Medio 1964 publiceert het instituut de eerste satellietbeelden van de aarde door signalen van een Amerikaanse weersatelliet om te zetten in foto’s.

In 1981 bouwt TNO een houten Walrusonderzeeboot op ware grootte na om de indeling van marineschepen te optimaliseren. „Nederlandse oorlogsschepen kunnen met de helft minder bemanningsleden varen dan Amerikanen op schepen van dezelfde klasse”, zegt onderzoeker Eduard Winckers. Met dank aan TNO-onderzoek.

TNO-experts zetten zich –onafhankelijk– in voor defensie en de veiligheidssector. „We werken mee, maar spreken ook tegen”, legt Marja Eijkman van TNO Defence, Safety & Security (900 man) in Soesterberg uit. „Als luis in de pels en als spin in het web.” Een TNO-directeur zei ooit tegen een hoge legerpiet: „Ik sta tot uw dienst, maar u kunt mij geen bevelen geven.”

Het grootste wapenfeit in 75 jaar Nederlands defensieonderzoek is volgens Eijkman de ontwikkelingen van hoogwaardige radar. Samen met elektronicaconcern Thales en defensie. „Deze technologie is wereldtop.”

De grootste uitdaging voor TNO Defence, Safety & Security is de „enorm snelle technologische ontwikkeling.” Van drones tot hypersonische raketten. Bijvoorbeeld uit China. „Nederland zal klaar moeten zijn voor die dreiging.”

Oekraïne is nooit ver weg in de defensiesector. Een TNO-afdeling volgt de oorlog op de voet. „Wij kijken welke tactieken en wapens Rusland inzet.” Wat de lessons learned zijn, kan Eijkman niet zeggen.

Mortieraanval

TNO blijft broeden op militaire innovaties. Een 60 millimeter mortiersimulator moet het gat tussen schoolbank en slagveld vullen. Virtuele doelen, echte mortier. Met een VR-bril waant de schutter-verslaggever zich in het veld. Alleen z’n mortierlader ontbreekt nog. Minpuntje.

TNO laat er geen misverstand over bestaan wie de vijand is. ”Russian”, meldt het scherm. De verslaggever richt de mortier. Precies waterpas en loodrecht langs de loop. Vúúúr! De granaat raast richting Russen. Het eerste schot slaat 15 meter naast het doel in. „Uitstekend. Beste score van vandaag”, stelt TNO’er Selma Damsteeg. „Exact raken is niet nodig. Deze granaten zijn bedoeld om af te schrikken.” 
Geruststellend: „De vijand is er vandoor.”