De brute, nietsontziende oorlog van Rusland in Oekraïne heeft de veiligheidssituatie in Europa ingrijpend veranderd. De Baltische staten en de Scandinavische landen voelen de hete adem van president Poetin vrijwel dagelijks in hun nek. Intimiderende acties van Moskou zijn niet van de lucht.

Zweden (10,4 miljoen inwoners) en Finland (5,5 miljoen) zijn al decennialang toonbeelden van neutraliteit. Toch zoeken beide op hetzelfde moment bescherming tegen de Russische beer. De dubbele aanvraag voor het NAVO-lidmaatschap ligt sinds medio mei op het bureau van secretaris-generaal Jens Stoltenberg.

De NAVO buigt zich vanaf dinsdag tijdens een historische top in Madrid niet alleen over de vorming van een robuustere snelle reactiemacht, maar ook over aansluiting van Zweden en Finland. Het Noord-Atlantische bondgenootschap zou daarmee groeien van 30 naar 32 landen. Het lidmaatschap, zeer tegen de zin van de Russische president Poetin, lijkt een hamerstuk.

Roet in het eten

Onverwacht gooit Turkije –een NAVO-land– echter roet in het eten. Voordat president Erdogan toetreding steunt, eist hij vergaande maatregelen van Stochkholm en Helsinki tegen de vermeende steun aan (gewapende) Koerdische milities die Turkije het leven zuur maken.

Erdogan heeft zaterdag nog gebeld met de Zweedse premier Magdalena Andersson, maar vooruitgang is naar verluidt niet geboekt. Toetreding gaat daarmee –vooralsnog– niet door. Alle NAVO-lidstaten moeten immers instemmen met een uitbreiding van de alliantie. De top in Madrid lijkt op dit punt dan ook geen doorbraak op te leveren.

Moderne krijgsmacht

Zweden en Finland voegen bij toetreding beide een grote, moderne krijgsmacht toe aan de NAVO. „Finland heeft een groot leger, goed uitgerust en goed getraind. Voor Zweden geldt hetzelfde, met een kleiner, maar groeiend leger”, zei generaal Christopher G. Cavoli tijdens een hoorzitting in de benoemingsprocedure tot Saceur (Supreme Allied Commander Europe), de hoogste Amerikaanse militair in Europa. De viersterrengeneraal spreekt overigens vloeiend Russisch.

Zweden beschikt over 14.600 actief dienende militairen en 10.000 reservisten, Finland over 23.800 militairen en 216.000 reservisten. Zweden heeft vijf jaar geleden de dienstplicht weer ingevoerd, ook voor vrouwen. In Finland geldt dienstplicht van zes maanden voor alle mannen tussen achttien en dertig jaar. Binnen dertig dagen kan Helsinki 280.000 troepen mobiliseren.

De NAVO krijgt op de noordflank versterking van 220 zware gevechtstanks en meer dan 120 moderne gevechtsvliegtuigen. Zweden vliegt met ongeveer 65 JAS-39 Gripenjachttoestellen, terwijl fabrikant Saab opdracht heeft gekregen voor de bouw van zestig, sterk gemoderniseerde Gripen E-gevechtsvliegtuigen. Finland opereert met 57 Amerikaanse F/A-18 Hornets, maar vervangt deze vanaf 2025 voor 10 miljard dollar door 64 geavanceerde F-35’s.

Zweden kent een redelijk omvangrijke marine, gespecialiseerd in onder meer onderzeebootbestrijding en mijnenruiming. De zeemacht telt 325 grote en kleine vaartuigen, waaronder vijf onderzeeboten, dertien patrouilleschepen en elf mijnenvegers. De Finse marine is minder omvangrijk, maar is gespecialiseerd voor inzet in de Poolregio, waar ook de Russen volop actief zijn.

Inpluggen

Finland voegt een enorm arsenaal aan artilleriekanonnen toe aan de NAVO, twee keer zo veel als z’n grote westelijke buur. Zweden kan het bondgenootschap in geval van nood een geavanceerd Patriotluchtafweersysteem leveren.

Zweden heeft met fabrikant Saab een eigen hoogwaardige industrie voor militair materieel. Van jachtvliegtuigen tot onderzeeboten. Saab Kockums en Damen Naval zijn bijvoorbeeld in de race om vier nieuwe Nederlandse onderzeeboten te leveren.

Het grote voordeel voor de NAVO is dat het Zweedse en Finse leger interoperabel zijn met het bondgenootschap; Stockholm en Helsinki kunnen hun communicatiesystemen en datalinks vrijwel moeiteloos inpluggen. Hun militaire aanpak sluit bovendien aan bij de alliantie. Beide landen werken al conform NAVO-standaarden.

Geen onbekenden

Voor de NAVO zijn de twee Scandinavische landen geen onbekenden. Beide nemen regelmatig deel aan NAVO-oefeningen. Zweden was deze maand voor het eerst in vijftig jaar gastland voor de jaarlijkse Baltopsoefening. Veertien NAVO-landen, plus Zweden en Finland, zetten daarbij meer dan 45 oorlogsschepen, 75 jachtvliegtuigen en 7500 manschappen in.

Zweden en Finland namen ook deel aan de NAVO-oefening Trident Juncture in 2018 met 50.000 militairen, 10.000 tanks en pantservoertuigen, 250 vliegtuigen en 65 oorlogsschepen uit 31 landen. „Na Trident Juncture ben ik ervan overtuigd dat Zweden en Finland zich niet militair hoeven aan te passen aan de NAVO”, zegt admiraal b.d. James Foggo, destijds bevelhebber over de Amerikaanse marine in Europa.

Beide landen hebben bij de defensie-uitgaven ook hun zaakjes op orde. Finland besteedt 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) aan defensie en voldoet daarmee aan de NAVO-norm. Zweden vergroot zijn defensie-uitgaven dit jaar met 300 miljoen dollar en werkt toe naar de 2 procent.

De uitbreiding van de NAVO met Zweden en Finland verandert de noordflank van het bondgenootschap sterk. De NAVO krijgt maar liefst 1340 kilometer grens met Rusland erbij. Een uitdaging. Finland heeft echter ruime ervaring in grensverdediging, zeker na de bloedige Winteroorlog van 1939-1940 tegen de Russen.

Ook de situatie rond de Oostzee –ook Baltische Zee genoemd– verandert ingrijpend. Met toetreding van het Scandinavische duo is de zee boven Polen volledig omgeven door NAVO-landen, op een klein Russisch stukje in Kaliningrad na. De Baltische Zee wordt daarmee een soort NAVO-zee.

Het eiland Gotland voor de Zweedse kust, 160 kilometer onder Stockholm, is van groot strategisch belang. Het eilandje, bomvol militair materieel, ligt op een dikke 320 kilometer van Kaliningrad, de thuishaven van de Russische Baltische vloot. „Gotland is een onzinkbaar vliegdekschip”, zegt de Amerikaanse generaal Cavoli.

De Russen hebben Iskanderkruisraketten in Kaliningrad gestationeerd die, eventueel met kernkoppen, verschillende Europese hoofdsteden onder vuur kunnen nemen. De spanning in dit stukje Rusland is om te snijden, omdat Litouwen sinds vorige week goederen tegenhoudt die vallen onder de Europese sancties.

Zweedse en Finse aansluiting betekent een grote verandering voor de Baltische staten. Estland, Letland en Litouwen bevinden zich niet langer in een min of meer geïsoleerde uithoek van de NAVO, ver weg van de meer zuidelijk gelegen lidstaten. De Scandinavische bondgenoten zitten om de hoek en kunnen bij een conflict direct militaire steun verlenen.

Oostgrens

Finland schurkt met z’n oostgrens aan tegen Rusland. De NAVO kan daarom via het verzamelen van inlichtingen het Russische Zesde Leger, gestationeerd in Sint Petersburg, in de gaten houden. Dat geldt in het uiterste noorden ook voor belangrijke Russische marinehaven Moermansk, het hoofdkwartier van de Russische nucleaire onderzeeboten en de vloot voor het Poolgebied.

Toetreding van de Scandinavische landen tot de NAVO betekent „een ramp” vanuit Russisch oogpunt. Met aansluiting van Finland en Zweden verdwijnt het „Russisch avonturisme in de Baltische staten naar nul”, stelt William Alberque van het International Institute for Strategic Studies (IISS) optimistisch.

De Baltische staten zijn er niet gerust op.