„Als jij dit doet, dan volgt dat. Je bent gewaarschuwd.” Iedereen die kinderen heeft, zal de verleiding kennen. Een rode lijn trekken die niet overschreden mag worden. En dreigen met zware consequenties als het tóch gebeurt.
Maar wat als het kind daadwerkelijk over de schreef gaat? Het trekken van die rode lijn, dat was vooral bedoeld als afschrikwekkend middel. Om echt voet bij stuk te houden, dat gaat wel ver.
Ziedaar in een notendop het probleem van rode lijnen in de internationale politiek. Wie ze trekt, komt over als een politicus die weet wat hij wil, die niet met zich laat spotten. Daarom werken rode lijnen soms ook zo goed.
Totdat de tegenpartij lak heeft aan die ferme woorden. Dan zal blijken of de rode lijn bedoeld was voor de bühne, of dat het menens was.
Er zijn gevallen waarin je het daar liever niet op aan laat komen. Daarom blijft president Biden, ondanks druk, bewust weg van het trekken van een rode lijn in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Want hij weet dat hij dan tot handelen gedwongen kan worden op een manier die hij zelf liever niet wil.
Maar wat als Rusland chemische wapens inzet? Of andere massavernietigingswapens? „We zullen reageren”, is het diplomatieke antwoord van Biden. Maar hoe, dat laat hij wijselijk in het midden. Hoewel, wijselijk? Biden doet soms onhandige uitspraken, zoals pas met zijn suggestie dat Poetin vervangen zou moeten worden.
Maar een rode lijn was dat niet. Er is vanuit westers perspectief maar één harde rode lijn in dit conflict, en dat is wanneer Rusland een NAVO-grens zou overschrijden. En vanuit Russisch perspectief is er ook maar één: dat Oekraïne geen NAVO-lid mag worden.
Mislukte grens
Veel mensen geven Biden gelijk in zijn voorzichtige opstelling. Wie te pas en te onpas rode lijnen trekt, loopt het gevaar als bluffer ontmaskerd te worden als hij naleving ervan niet kan afdwingen. „We hebben onze les geleerd”, zei een hooggeplaatste Amerikaanse ambtenaar daarover vorige week tegen ABC News.
De ambtenaar verwees naar het grootste debacle van de rode lijn in de recente geschiedenis: de mislukte grens die Obama in Syrië probeerde te stellen. Obama zei in 2012 dat de inzet van chemische wapens in Syrië zo’n grens zou zijn. Wie die lijn over ging, zou te maken krijgen met Amerikaanse represailles.
Dus niet. Want toen er in 2013 inderdaad een gasaanval plaatsvond in de wijk Ghouta in Damascus, waarbij honderden burgers omkwamen, volgde er geen Amerikaanse reactie. De Amerikaanse raketten die klaarstonden om te worden gelanceerd op Syrische doelen, werden te elfder ure geannuleerd. De reden: Obama was bang dat de gevolgen van een Amerikaanse reactie erger zouden zijn dan de reactie zelf.
De toenmalige vicepresident Biden had Obama nog zo gewaarschuwd: grote landen bluffen niet. Maar het was al te laat. Het rodelijndrama werd bepalend voor het beeld van Obama’s politiek in het Midden-Oosten. Obama speelde blufpoker op het hoogste niveau, maar hij verloor.
Er zijn experts die betogen dat Obama’s weigering om in te grijpen in Syrië zelfs een belangrijke aanmoediging betekende voor Poetin om zijn macht verder uit te breiden – in Syrië, maar ook in Oekraïne. Want de bluffer die ontmaskerd wordt, hoef je niet meer zo serieus te nemen.
Kernwapen
Bluf speelt vaak een rol bij het bepalen en in stand houden van die rode lijnen, stelt de Amerikaanse auteur David Andelman. Hij kan het weten, want vorig jaar publiceerde hij zijn boek ”A Red Line in the Sand”. Daarvoor dook hij in de geschiedenis van oorlogen en conflicten en de daarbij behorende rode lijnen. Volgens hem worden er in de geopolitiek vandaag de dag meer rode lijnen getrokken dan ooit tevoren in de wereldgeschiedenis. Zijn –conservatieve– schatting komt uit op zeker veertig wereldwijde rode lijnen die de tegenpartij niet met militaire middelen mag overschrijden en die vaak letterlijk aan te wijzen zijn.
Neem de grens tussen Noord- en Zuid-Korea, de muur tussen Israël en de Westoever, en in Europa die tussen Cyprus en het door Turkije bezette Noord-Cyprus. Of onzichtbare rode lijnen, zoals de grens die de Israëlische premier Netanyahu trok richting Iran. Hij dreigde met militair ingrijpen zodra een kernwapen binnen handbereik van Iran zou komen.
En dan is er natuurlijk Oekraïne, met twee rode lijnen. De eerste is de buitengrens van de NAVO: wie daaroverheen gaat, krijgt het sterkste militaire bondgenootschap ter wereld op zijn dak. De tweede komt van Poetin: Oekraïne mag geen lid van de NAVO worden. Die lijn trok hij al in 2007 in een lezing in München. Dat die rode lijn geen bluf is, wordt vandaag pijnlijk duidelijk in Kiev en Marioepol en andere steden waar de Russische oorlogswals overheen dendert.
Aan de NAVO-legers de taak om te laten zien dat hun rode lijn evenmin bluf is. Het probleem voor de verdediger is dat de uitdager de rode lijn vaak niet in één keer overschrijdt. Hij test eerst de weerstand, zoals Hitler bijvoorbeeld deed in 1938. Eerst slokte hij Sudetenland op, toen Tsjecho-Slowakije, maar Engeland en Frankrijk lieten hem begaan. Daarna voelde Hitler zich vrij genoeg om ook Polen binnen te vallen.
Ook Poetin testte de weerstand: in 2014 viel hij eerst schiereiland de Krim binnen. Daarop volgden geen noemenswaardige represailles, waardoor hij zich gesterkt voelde in zijn voornemen om de rest van het land binnen te vallen.
De massale reactie die dát ontlokte, moet hem hebben verrast. Het zal hem ongetwijfeld voorzichtig maken om de echte rode lijn niet te overschrijden: het aanvallen van NAVO-landen als de Baltische staten. Tot nog toe heeft geen van de opeenvolgende Russische presidenten zich er ooit aan bezondigd die grens te overschrijden. Ook voor hen was blijkbaar steeds duidelijk dat de verdediging van die lijn geen bluf is. En dat is een geruststelling voor mensen die bang zijn dat de Russische beer zijn klauwen steeds verder westwaarts wil uitslaan.
