Het kost niet veel moeite om een lijst te maken met plaatsen waar inwoners recent bezwaar maakten tegen het (vaak) luiden van kerkklokken.

Vorig jaar hadden inwoners van Bunschoten last van het veelvuldig luiden van de klok van de hervormde Sint Catharinakerk tijdens begrafenissen. Ze noemden het geluid monotoon en indringend. Het aantal keren dat de klok luidt, is inmiddels verminderd.

In Liessel (Noord-Brabant) kwam vorig jaar een klacht binnen van een inwoner die meende dat de klok van de rooms-katholieke Sint-Willibrorduskerk te vaak luidde. Andere dorpsbewoners vonden echter dat het geklank van de klokken gewoon bij het dorp hoorde. Er veranderde niets.

In 2021 was er ook een klacht over het luiden van de kerkklokken in Berg en Terblijt (Limburg). Ook die mochten blijven klinken.

In Apeldoorn had een inwoner die er pas was komen wonen last van de klokken van de Grote Kerk. Hij gaf aan dat het geluid hem zijn nachtrust kostte. De klokken bleven luiden.

In Zaandam klaagden omwonenden over het geluid van de klok van de Heilige Maria Magdalenakerk. De klok werd vervolgens op bepaalde uren van de nacht uitgezet. Dat leidde weer tot reacties van buurtbewoners die graag wilden dat de klok op die uren weer ging luiden.

In Mijnsheerenland slaat de klok van de Laurentiuskerk van de protestantse gemeente sinds begin vorig jaar ook in de nachtelijke uren weer als vanouds. In mei 2020 was het slaan tussen 23.00 en 08.00 uur gestopt na meldingen van omwonenden.

Ook dit jaar kregen kerken in diverse plaatsen te maken met klachten over het geluid van de klokken. Zo mogen de klokken van de Sint-Martinuskerk in Voorburg niet meer hard luiden. Buurtbewoners in Driebruggen dienden een klacht in tegen het volgens hen harde luiden van de klok van de hersteld hervormde kerk in het Zuid-Hollandse dorp. De klokken van de Johanneskerk in Laren moesten ’s nachts zwijgen na klachten over overlast. In januari was er verder de uitspraak van de Raad van State over het (eventuele) luiden van de kerkklok van de hersteld hervormde gemeente in Tholen. Haar kerkgebouw heeft op dit moment geen klok.

Het ene geval is het andere niet. Het door middel van klokgelui oproepen tot de kerkdienst valt onder de beschermende werking van de vrijheid van godsdienst. Artikel 10 van de Wet openbare manifestaties (WOM) bepaalt dat klokgelui ter gelegenheid van godsdienstige en levensbeschouwelijke plechtigheden en lijkplechtigheden is toegestaan. Volgens artikel 6, tweede lid, van de Grondwet mag de vrijheid van godsdienst worden beperkt als dit nodig is ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. In artikel 10 van de WOM heeft de wetgever bepaald dat de gemeenteraad ter bescherming van deze belangen regels kan stellen voor de duur en het geluidsniveau van het klokgelui.

Er zijn verschillende soorten klokgelui. Het is iets anders of het de oproep voor een kerkdienst betreft of dat het gaat om het aangeven van de tijd, eventueel met een wijsje erbij. Over het laatste gaat het bij de klokken in Voorburg en Laren.

Voorburg

In 2020 klaagde een kleine groep mensen in Voorburg over het gebeier van de klokken van de rooms-katholieke Sint-Martinuskerk. De klok sloeg elk vol en half uur en elk kwartier een of meerdere keren. Het leidde tot een rechtszaak. De uiteindelijke uitkomst was dat de rechter bepaalde dat de kerk per 29 juli 2021 het gebeier moest dempen, met een dwangsom van 1000 euro per dag als dit niet zou gebeuren.

Daarna kwam de tegenpartij in actie. Omwonenden startten een petitie voor het behoud van het klokgelui en het CDA stelde vragen aan het college van B en W van de gemeente Leidschendam-Voorburg. Het CDA vindt dat „het luiden van de klokken van deze markante kerk in het dorpshart van Voorburg onderdeel uitmaakt van een cultureel erfgoed en bewaard moet blijven.” Het college antwoordde dat het geluidsniveau dat de kerkklokken produceren bij tijdsaanduiding aan regels is gebonden. „De last onder dwangsom heeft geen betrekking op het geluid dat verband houdt met godsdienst, levensbeschouwelijke bijeenkomsten of lijkplechtigheden, maar uitsluitend op het geluid van de klokken wanneer zij de tijd aanduiden.”

Adri Sloot, parochiaan en buurtbewoner, erkent dat het niet om religievrijheid maar om de tijdsaanduiding gaat, al „gaat het wel over hetzelfde uurwerk dat oproept tot kerkdiensten.” Sloot, die optreedt als woordvoerder van de voorstanders van klokgelui, koestert het geluid van de kerkklokken. „Als we niet oppassen, is het hek van de dam.”

Hij zegt dat er nu gewerkt wordt aan een oplossing om het geluid alleen ’s nachts zachter te zetten en overdag terug te gaan naar de oude situatie. „Maar dat is nog niet zo gemakkelijk, omdat het een mechanisch uurwerk betreft.”

Anja van der Wallen deelt namens het parochiebestuur mee dat het bestuur in gesprek is met de burgerlijke gemeente. „We hopen snel duidelijkheid van de gemeente te krijgen.”

Laren

De situatie in Laren is vergelijkbaar met die in Voorburg. Buurtbewoners kwamen met klachten over het geluid van de kerkklokken van de historische Johanneskerk naar de gemeente. Hun grootste ergernis was het ’s nachts slaan van de klokken. De gemeente Laren zocht contact met de kerkenraad van de protestantse gemeente Laren-Eemnes, waarop de kerkenraad begin dit jaar besloot de kerkklokken tussen 23.00 en 7.00 uur te laten zwijgen.

Dat was tegen het zere been van een aantal politieke partijen. Het CDA diende in de gemeenteraad van Laren een motie in om de zaak terug te draaien. Deze werd met algemene stemmen aangenomen. Het CDA en Larens Behoud stelden vervolgens vragen aan B en W. Het college antwoordde dat het besluit per 1 maart was ingetrokken. Verder gaf het de raad in overweging om dit onderwerp verder te bespreken en eventueel aanvullend onderzoek te doen.

Karel Loeff van Larens Behoud vindt het jammer dat B en W gehandeld hebben zonder de raad hierin te kennen. „Gelukkig heeft het college de motie opgevolgd. Er komt een gesprek met de bezwaarden en het onderwerp komt over een poosje in een raadscommissie aan de orde. Na een paar honderd jaar luiden moeten de ondertekenaars van de petitie maar een paar maanden wachten.”

Loeff (zie ook kader ”Steeds meer onder druk”) vindt het luiden van de klok „een goede traditie. De klokken en het geluid van het carillon horen bij het dorp Laren. Je komt op een hellend vlak als je zegt dat de klok ’s nachts niet meer mag luiden. Waarom zou de klok van de Sint Jansbasiliek in ons dorp dan nog wel ’s nachts mogen luiden? En waarom zou de klok alleen ’s nachts niet mogen klinken? Er kunnen immers ook mensen zijn die er ’s avonds last van hebben. Het gaat hier om een onderdeel van een eeuwenlange traditie. Als men last heeft van klokgelui, moet men er niet in de buurt gaan wonen.”

Tholen

In januari deed de Raad van State uitspraak over het luiden van een eventuele klok van het nieuwe kerkgebouw van de hersteld hervormde gemeente in Tholen. Hier gaat het wel over het luiden van de klok in verband met de kerkdienst. Dat mag altijd, maar er kunnen wel restricties zijn in verband met het aantal decibels. Sommige gemeenten hebben er niets over opgenomen in hun APV (Algemene Plaatselijke Verordening), andere wel. De gemeente Tholen heeft die bepaling ook.

De Raad van State bepaalde dat de hersteld hervormde gemeente, als ze een luidklok krijgt, de door de gemeente Tholen aangegeven grenzen in acht dient te nemen. Uit het feit dat de hersteld hervormde gemeente geen ”zienswijze” had ingediend, leidde de Raad van State af dat de kerkelijke gemeente daartegen geen bezwaar had.

Ouderling-kerkrentmeester Theo Hakvoort zegt blij te zijn met de uitspraak omdat daarmee de bouwvergunning definitief was. Maar hij is niet blij met de beperking van het klokgelui alleen voor de eredienst. „We zien daarin de schuivende panelen in Nederland, waarbij het belijden van het geloof steeds meer naar de randen van de maatschappij wordt verdreven. Ook in de uitspraak is dit merkbaar.”

Driebruggen

In Driebruggen is de situatie weer anders. Een drietal buurtbewoners diende bezwaren in tegen het klokgelui van de nieuwe kerk van de hersteld hervormde gemeente van Waarder-Driebruggen, die in Driebruggen staat. Ze vinden het luiden te hard, te lang en te vaak.

Daarop heeft de kerkelijke gemeente een klokkenmaker naar het uurwerk laten kijken. Die heeft het geluidsniveau aangepast zodat het slaguurwerk aan de normen voldoet.

Het luiden van de klok als oproep voor kerkdiensten ligt ingewikkelder. Dat geluid is volgens ouderling-kerkvoogd André Boele niet instelbaar. „We voldoen aan alle wettelijke eisen die van toepassing zijn op het slaan en het luiden van de klok”, laat hij weten. Boele wil er verder niet veel over kwijt omdat de gesprekken nog gaande zijn. „We zijn al enkele maanden in gesprek met de klagers en we hebben onlangs weer een gesprek gehad met de burgerlijke gemeente, de klagers en een delegatie van de kerkenraad en kerkvoogdij. Er komt nog een vervolggesprek.”