Het is weer bar op de weg. Vorige week dinsdag liep Nederland ongeveer volledig vast. De ANWB telde in totaal 759 kilometer file, verspreid over zeker 140 plekken in het land. De allerdrukste ochtendspits sinds de coronapandemie.

„Heel teleurstellend”, reageert verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen. „In coronatijd hebben we geleerd dat thuiswerken prima kan. Zelfs de grootste scepticus heeft kennisgemaakt met thuiswerken, waaronder later op kantoor verschijnen, meer digitaal vergaderen, vaker thuis aan de slag en daardoor productiever zijn.”

De verwachting van Tertoolen dat de files door corona voorgoed zouden verdampen, blijkt niet uit te komen. Een tegenvaller, vindt hij. De eerste signalen wezen er juist op dat er een omslag onder verkeersdeelnemers had plaatsgevonden naar een nieuw normaal in mobiliteit.

Na de versoepeling van de strenge lockdown bleven de files immers grotendeels uit. Weliswaar gingen evenveel auto’s als vóór de crisis de weg op, maar deze verspreidden zich veel meer over de dag. Filevorming bleef daardoor uit.

Het thuiswerkadvies is echter amper vervallen of half Nederland staat weer stil op de weg. „Mensen blijken allemaal weer op hetzelfde tijdstip naar hun werk te willen. Jammer om te zien dat we niet in staat zijn onze mobiliteit te spreiden”, vindt de verkeerspsycholoog.

Gewoontedieren

„Mensen zijn zulke gewoontedieren dat ze –ondanks 1,5 jaar coronamaatregelen– terugvallen in hun oude, ingesleten patronen. Kennelijk vinden we het helemaal niet zo erg om in de file te staan.”

Niet helemaal onverklaarbaar, zegt Tertoolen. „De file vormt voor veel mensen een leuke buffer tussen werk en privé. Het is een moment waarop zij het voor het zeggen hebben, waarop zij in hun eigen cocon heer en meester zijn.”

Tertoolen heeft geen medelijden met mensen die thuis kunnen werken maar nu weer in de file staan. „Niet iedereen kan thuis werken, maar mensen die het wel kunnen en niet doen, hebben het fileleed aan zichzelf te danken.”

Het vervelende is dat zij het niet alleen voor zichzelf verpesten, maar óók voor mensen die niet thuis kunnen werken. Bijvoorbeeld de wijkagent. Of de ic-verpleegkundige. „Niemand kan op deze manier doorrijden.”

Campagne

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is een campagne gestart om de voordelen van thuiswerken weer even onder de aandacht te brengen van het werkend deel der natie.

Doel is mensen inzicht te geven dat er ruimte op de weg ontstaat als ze thuiswerken of buiten de spits reizen. „Nu is het moment om na te denken welke voordelen we van thuiswerken willen behouden”, licht Inge Rijgersberg, woordvoerder smart mobility van het ministerie van Infrastructuur, toe. „Hoe fijn is het niet om de kinderen zelf naar school te brengen?”

De campagne promoot hybride werken: soms op de bureaustoel thuis, soms op de bureaustoel op kantoor. Want gelukkig kan er steeds meer, stelt het ministerie, ook al is de coronacrisis nog niet voorbij. „Werk thuis als het kan en op kantoor als dat nodig is”, luidt daarom het kabinetsadvies.

Hybride werken scheelt reistijd en drukte in de spits. „Tijdens de coronacrisis hebben velen ontdekt hoe fijn het kan zijn om thuis te werken. Meer vrijheid, geen reistijd en vaak betere koffie”, verklaarde demissionair staatssecretaris Steven van Weyenberg bij de start van de campagne eind vorige week.

De bewindsman ziet verschillende mogelijkheden om deels thuis, deels op kantoor te werken. Een werknemer kan bijvoorbeeld alleen op dagen met minder spitsdrukte naar kantoor komen. Of zijn werkdag thuis beginnen en vervolgens buiten de spits in een rustige trein of bus naar z’n werkplek reizen.

Het belangrijkste voordeel van hybride werken, is het voorkomen van filevorming. „Als we tijdens de spits 8 procent minder auto’s op de weg hebben, scheelt dat al de helft in files”, verklaarde demissionair minister Barbara Visser bij de aftrap van de campagneaftrap.

Fiscale regeling

Er is één probleem. Alléén een publiekscampagne werkt niet om automobilisten ertoe te bewegen hun oude, ingesleten gewoonten over werk- en reistijden los te laten, benadrukt verkeersspecialist Tertoolen. „Er zijn inderdaad meer maatregelen nodig om spreiding te stimuleren”, vult woordvoerder smart mobility Rijgersberg aan.

Het kabinet probeert daarom tegelijkertijd met werkgevers, universiteiten en hogescholen afspraken te maken over hybride werken en gespreid reizen met flexibele start- en eindtijden. „Zodat bijvoorbeeld studenten niet allemaal in dezelfde trein zitten op weg naar hun college”, legt Rijgersberg uit. „De capaciteit van spoor en weg zijn beperkt.”

Bovendien werkt het ministerie van Financiën aan een fiscale regeling om werknemers belastingvrij een thuiswerkvergoeding te kunnen geven. „Als je thuiswerken wilt promoten, is het goed om daar een fiscale regeling voor te bieden, zoals die ook voor woon-werkverkeer bestaat.” De thuiswerkvergoeding moet volgend jaar ingaan. Het departement broedt verder op andere maatregelen, bijvoorbeeld een leasefietsregeling om het autoverkeer af te remmen.

Sleutelrol

Enige actie tegen de filegroei is geen overbodige luxe. De bevolking groeit en Nederland staat voor de opgave om pakweg 1 miljoen huizen in krap tien jaar tijd te bouwen. Die ontwikkelingen leiden tot meer mobiliteit, meer verkeersdruk en meer files.

De sleutelrol voor het terugdringen van het groeiende aantal files ligt bij de werkgevers, stellen Tertoolen en Rijgersberg. Zij moeten met name een gedragsverandering bewerkstelligen. „Een werkgever moet tegen zijn personeel zeggen: Je komt niet naar kantoor. Punt. Of: Wil je iemand spreken, prima, maar niet allemaal op hetzelfde tijdstip”, zegt mobiliteitsdeskundige Tertoolen.

„Bedrijven moeten ervoor zorgen dat thuiswerken niet als „suf en stom” wordt gezien”, legt Tertoolen uit, „terwijl iedereen op de parkeerplaats staat te kwijlen bij de nieuwste Audi. Een cultuuromslag is nodig.” Bovendien moeten werkgevers het goede voorbeeld geven.

Bij de rijksoverheid is hybride werken inmiddels uitgangspunt. Het ministerie van Infrastructuur heeft bijvoorbeeld afgesproken om vóór 10.00 uur en ná 15.00 uur geen overleggen te plannen waarvoor aanwezigheid op kantoor noodzakelijk is.

Ook andere ministeries onderzoeken hoe hybride werken kan worden ingevoerd. Het uitgangspunt is om alleen naar kantoor te komen als dit een duidelijke meerwaarde heeft ten opzichte van thuiswerken en daar waar mogelijk de spits te mijden.

Benzineprijs

Opmerkelijk genoeg belemmert de huidige torenhoge benzineprijs de groei van het aantal weggebruikers niet. „Een literprijs van 2 euro schrikt niet af”, constateert Tertoolen.

Een verklaring ziet hij in het feit dat de prijsstijging geleidelijk is toegenomen. „Een langzame groei van 1,74 naar 1,80 naar 2,00 euro per liter went blijkbaar. Net als een kikker. Stop je die in een pan met water van 100 graden, dan schrikt hij zich naar. Laat je de temperatuur langzaam stijgen, dan is er niets aan de hand.”

Toch is de acceptatie van het brandstofprijzenrecord een „opvallend fenomeen”, zegt de verkeersspecialist. „We hebben altijd gedacht dat de grens van 2 euro een kantelpunt voor autogebruik zou zijn. Blijkbaar vinden automobilisten hun auto zo belangrijk dat ze er andere, leuke dingen voor laten staan om maar te kunnen blijven rijden.” Tertoolen wijst verder op de florerende economie, waardoor veel consumenten zich extra uitgaven kunnen veroorloven. Bovendien hebben veel mensen een autootje aangeschaft om het ov in coronatijd te kunnen mijden.

Asfalt smeren

Voorlopig is Nederland daarom niet van de files af, verwacht de verkeerspsycholoog. „De teleurstellende conclusie is: We komen er nooit van af.” Met alle gevolgen van dien. „Alle discussies en geharrewar over asfalt smeren en rekeningrijden komen weer terug.”