„Inactivisten”, zo noemt de Amerikaanse klimaatwetenschapper de light versie van klimaatontkenners.

Het klimaatdebat woedt sinds het eind van de jaren 80. In de eerste hoofdstukken van zijn boek doet Mann in detail uit de doeken hoe de „oude” klimaatoorlog is ontketend. Die vindt zijn oorsprong halverwege de vorige eeuw in de tabaksindustrie. De sigarettenfabrikanten zetten wetenschappers in om het grote publiek te overtuigen dat roken helemaal niet schadelijk zou zijn. Twijfel zaaien was hun product. Mann noemt ze „deniers-for-hire”, oftewel ontkenners-op-huurbasis.

In de jaren 60 namen fabrikanten van pesticiden de tactiek over nadat het insecticide DDT in een kwaad daglicht was komen te staan. De twijfelbrigade van omgekochte wetenschappers mocht weer aan de bak. Dat herhaalde zich rond andere milieuproblemen, zoals het gat in de ozonlaag en zure regen. En tot slot ook rond klimaatverandering.

Vaak doken dezelfde personen op. Zo vallen in het boek regelmatig de namen van de gebroeders Koch. Deze miljardairs, eigenaren van het grootste chemiebedrijf van Amerika, steken niet onder stoelen of banken dat ze twijfelzaaierij sponsoren.

Theorie

In de oude klimaatoorlog ontkenden sceptici de opwarming van de aarde zelf. Zo benadrukten ze bijvoorbeeld dat de opwarming slechts een theorie was. Mann vindt dat ironisch, omdat een theorie het hoogst haalbare is in de wetenschap. „Zwaartekracht is ook maar „een theorie.” Maar dat maakt het niet bepaald veilig om van een klif te springen.”

De laatste stuiptrekking van de keiharde ontkenners van klimaatverandering noemt Mann de climategate van 2009. Russische hackers maakten toen mails van klimaatwetenschappers buit. Daarna volgde een zorgvuldig georkestreerde desinformatiecampagne. Uit zijn verband gerukte citaten zouden bewijzen dat klimaatverandering een hoax was.

Sinds de storm van climategate is gaan liggen en de opwarming van de aarde zich meer manifesteerde, veranderde de strategie van klimaatontkenners. Ze werden „inactivisten.” Hun strategie werd om beleid zó te saboteren dat de politiek geen of weinig actie onderneemt. Mann somt een heel rijtje tactieken op, allemaal beginnend met een d (in het engels): downplaying, deflection, division, delay en doomism.

Allereerst het bagatelliseren (downplaying) van de gevolgen van klimaatverandering. Een recent voorbeeld daarvan is dat een warmer klimaat voor minder doden door kou zou zorgen. Volgens Mann is het belangrijk om dergelijke halve waarheden of andere alternatieve feiten aan te aanvallen. Niet omdat het waarschijnlijk is dat tegenstanders ervan overtuigd raken, maar wel om het grote publiek goed te blijven informeren.

Een tweede tactiek is de afleidingsmanoeuvre (deflection). Met name fossiele bedrijven maken zich hier volgens Mann schuldig aan. Zij tuigen marketingcampagnes op die naar de gewone man wijzen om het klimaatprobleem op te lossen. Want het is toch de burger die in een benzineauto rijdt en vlees eet? De verantwoordelijkheid wordt onevenredig veel bij de levensstijl van de individu gelegd en te weinig bij de vervuilende industrie, „waar die hoort”, aldus Mann.

Vingerwijzen

De auteur beweert overigens niet dat een duurzame levensstijl onbelangrijk is, want: goed voorbeeld doet goed volgen. Maar volgens hem is klimaatverandering alleen aan te pakken met systeemveranderingen: qua energievoorziening, qua vervoer en qua voeding. En op een systeemverandering kun je een individu niet aanspreken; daarvoor moet je bij bedrijven zelf of bij het collectief –de politiek– zijn.

Bij de tactiek van de afleidingsmanoeuvre hoort ook de persoonlijke aanval. Schandpaalnagelen en vingerwijzen blijkt een beproefde methode van klimaatinactivisten. Ook in Nederland zijn daar voorbeelden van. Zo ging Rob Jetten in 2019 over de knie omdat hij op vliegvakantie ging. Hypocrisie, zo vond een batterij Twitteraars. Volgens Mann maken sceptici van het klimaatdebat het liefst een woordenstrijd over dieet (de gehaktbal) en reiskeuzes (vliegen). Het gevolg is alleen: het leidt af van de echte discussie. Ook heeft het scepsis bij het grote publiek tot gevolg en dat zorgt voor minder draagvlak voor systeemveranderingen.

Verwarring

Inactivisten zaaien ook graag verwarring (division). Deze tactiek is niets anders dan het zwart afschilderen van de meest veelbelovende oplossingen om de klimaatcrisis te bestrijden. Volgens Mann laten sceptici daarbij vooral krokodillentranen. Want plots lijken ze heel begaan met natuur en milieu. Immers, autoaccu’s zijn schadelijk. En windturbines maken vogelslachtoffers. Hoewel Mann deze punten eerlijk onderkent, legt hij ook de vinger bij de zere plek. Het lijkt sceptici geen zier te kunnen schelen dat er veel meer gevederde vrienden worden gedood door huiskatten of de opwarming zelf.

Meer krokodillentraaien vloeien er volgens Mann als het gaat om het lot van de armen. Een veelgehoord argument is dat fossiele brandstoffen nodig zijn om armen tot welvaart te brengen. Volgens Mann heeft dit argument iets dubbels, omdat keer op keer blijkt dat klimaatverandering juist de armen raakt. Waarom maken de criticasters zich daar dan niet druk om, vraagt de auteur zich af? Daarbij komt dat zonnepanelen veel goedkoper en effectiever zijn om afgelegen plekken in bijvoorbeeld Afrika van stroom te voorzien.

Het veroorzaken van vertraging (delay) is de vierde tactiek van inactivisten. Dit doen ze volgens Mann door schijn- of halve oplossingen te introduceren. Hierbij noemt hij koolstofopslag, kernenergie, de eenzijdige focus op klimaatadaptatie en geo-engineering (met techniek regelrecht ingrijpen in klimaatsysteem, bijvoorbeeld met spiegels). Wat deze ‘oplossingen’ doen? „Ze leiden middelen en aandacht af van de meer voor de hand liggende oplossing: duurzame energie.”

Tot slot valt ook het doemprediken onder de nieuw manier van oorlogvoeren. Van oudsher sloegen –en slaan– juist milieuactivisten alarmistische taal uit, maar steeds vaker doen ook inactivisten mee. Volgens Mann werkt zulke retoriek verlammend. Zo van: als het toch helemaal uit de hand loopt, dan maakt het ook niet uit als de mens nog even doorgaat met CO2 uitstoten.

Frontlinie

De auteur besluit zijn boek hoopvol over de aanpak van klimaatverandering. De weersextremen hebben volgens hem de afgelopen jaren het grote publiek wakker geschud. Daarbij kwam dat kinderen over de hele wereld de straten op gingen en daarmee het klimaat op de agenda zetten. Verder zijn volgens Mann klimaatontkenners aan de verliezende hand. Niet alleen moesten ze hun strategie al veranderen, ook lonkt de overwinning nu hun nieuwe tactieken zijn ontmaskerd.

”The New Climate War” is een goed leesbaar en informatief boek. Mann schrijft in begrijpelijk Engels en doorspekt met allerlei voorbeelden hoe de tactieken van inactivisten werken. Daarbij staat als een paal boven water dat er een kenner aan het woord is. De Amerikaan heeft immers recht van spreken. Hij bevindt zich al jarenlang in de frontlinie van het klimaatdebat. In 1998 publiceerde hij met collega-wetenschappers de beroemde hockeystickgrafiek. Deze grafiek toonde aan dat de temperatuurtoename op aarde zijn weerga niet kende in de afgelopen duizend jaar. Via de rechter probeerden zijn tegenstanders hem zijn persoonlijke e-mails te ontfutselen om maar iets te vinden om hem in diskrediet te brengen. Ondanks kritiek bevestigden talloze studies in de afgelopen decennia de bevindingen én de grafiek van Mann.

Een gemis in het boek van Mann dat er geen tactieken worden benoemd die zijn ingegeven vanuit het geloof: zoals het argument dat God het klimaat in zijn hand heeft en de mens die niet zou kunnen beïnvloeden. Maar misschien is dat een veilige, bewuste keuze van Mann.

Hoewel Mann zelf hoopvol blijft, zal sommige lezers een gevoel van frustratie bekruipen. Als de waarheid boven tafel is en zelfs ontkenners klimaatverandering erkennen, waarom blijven overheden en bedrijven dan nog zo dralen? De oplossing is toch bekend? Vooral veel CO2-vrije, duurzame energie.

Boekgegevens

The New Climate War, Michael E. Mann; 368 blz.; uitg. PublicAffairs; € 24,99