Volgens ”De Staat van het onderwijs”, het rapport dat de Onderwijsinspectie op 14 april overhandigde aan onderwijsminister Slob, kunnen kinderen steeds minder goed lezen, schrijven en rekenen. Bovendien groeit de kloof tussen leerlingen uit kwetsbare en leerlingen uit gegoede milieus. De conclusie van de inspectie is dat we in het onderwijs moeten kiezen voor zaken die er echt toe doen. Niet het vele is goed, maar het goede is veel! Belangrijk zijn: taal, rekenen, persoonsvorming en burgerschap. Op die vier zaken moeten de overheid en het onderwijsveld zich richten.

Bekende inhoud

De inhoud van het rapport verrast niet. Dat bijvoorbeeld een kwart van de vijftienjarigen niet goed kan lezen, was allang bekend. Het PISA-onderzoek uit 2018 heeft ons wat dat betreft wakker geschud.

Wat bedoelen we eigenlijk met ”niet goed kunnen lezen”? Dat betekent dat een leerling een tekst niet goed begrijpt, omdat hij een te kleine woordenschat heeft of de hoofd- en bijzaken in een tekst niet kan onderscheiden. Daardoor kan hij die tekst ook niet inzetten voor een bepaald doel, bijvoorbeeld het maken van een werkstuk.

Helemaal moeilijk wordt het als de leerling moet reflecteren op een tekst. Over een geschreven stuk je mening geven, kun je pas als je begrijpt wat er staat en wat de bedoeling van de schrijver is en als er verbinding is met andere teksten.

Over de oorzaken van de afgenomen leesvaardigheid is al veel geschreven. De neerwaartse spiraal is al een paar decennia aan de gang, maar heeft sinds 2012 een duikvlucht genomen. Dat de smartphone hieraan debet is, staat voor leerlingen als een paal boven water, hoewel er ook andere ontwikkelingen zijn aan te wijzen die hieraan hebben meegewerkt.

Tegen de stroom in

De sleutel tot een betere leesvaardigheid van kinderen en jongeren ligt bij het onderwijs. Willen we dat jongeren meer gaan lezen, dan moeten we hiervoor ruimte en mogelijkheden bieden binnen de school. De focus van ons onderwijs ligt teveel op presteren en te weinig op leren. Voor ”leren” is tijd nodig, en herhaling en oefening. We moeten de moed hebben om tegen de stroom in te gaan. Scholen doen er goed aan lezen een prominente plek te geven in het schoolplan. Maak van lezen het belangrijkste schoolvak, ook in het voortgezet onderwijs!

Zorg dat er in alle vakken ‘rijke’ teksten op tafel komen. Niet alleen teksten uit leerboeken, maar juist ook een artikel uit een krant of een hoofdstuk uit een boek. Nog beter: lees dat boek! Laten we teruggaan naar het trage leren en niet doorgaan met het vluchtige presteren. Het jagen van de ene toets naar de andere levert leerlingen niet de ontwikkeling van een eigen mening en de broodnodige reflectie op. Neem als docent de tijd om samen met je leerlingen een boek te lezen. Praat erover met hen, daag hen uit hun mening te geven, stuur bij en geef richting.

In principe heeft elk mens honger naar verhalen. De kleintjes hangen aan je lippen bij het voorlezen uit Boer Boris of Dikkie Dik. Dat wordt echt niet minder als ze vijftien zijn. Het probleem is echter dat er dan niet meer voor hen voorgelezen wordt en dat ze te weinig voorbeelden van leesplezier in hun omgeving waarnemen. Netflix en sociale media roven de leestijd.

Boekenkast verdween

De onderwijsinspectie concludeert dat de kloof tussen leerlingen uit kwetsbare en leerlingen uit gegoede milieus toeneemt. De inspectie wijt dit vooral aan de financiële draagkracht van ouders om bijvoorbeeld te zorgen voor een laptop en huiswerkbegeleiding. Ik denk dat kinderen uit kwetsbare milieus ook te weinig ”taal” meekrijgen. Ouders die de taal niet machtig zijn of er niet aan toekomen om hun kinderen voor te lezen of interessante boeken te kopen. Ouders die de krant wegbezuinigd hebben en er niet aan denken dat jongeren onder de achttien gratis lid kunnen worden van de bibliotheek. Helaas constateer ik dat ook jongeren uit gegoede milieus niet erg talig worden opgevoed. In veel huizen is de boekenkast verdwenen, want het was zo’n sta-in-de-weg.

Voorkom leesramp

Het onderwijs moet zijn kans grijpen! Laat ”lezen” werken als een olievlek. Voorkom een leesramp. Dwing leerlingen te lezen door hen in alle vakken met teksten te confronteren. Je werkt dan gelijk aan burgerschap en persoonsvorming. Verleid anderzijds de leerlingen tot lezen door hun tijd te geven om vrij te lezen. Zorg dat er in elke tas altijd een leesboek zit. Bied bij het vak Nederlands aansprekende boeken aan, zet die in je lokaal op een zichtbare plaats. Knappe leerling die dan zijn/haar leeshaat niet laat varen.

De auteur is docent Nederlands en leescoach aan het Wartburg College.