Het afweersysteem van ons lichaam bestaat uit afweerstoffen en afweercellen. De afweer zorgt er iedere dag voor dat we goed kunnen omgaan met virussen en bacteriën om ons heen. Onze luchtwegen, onze darmen en onze huid zitten vol met miljarden bacteriën; dat zijn ‘bewoners’ van ons lichaam.

In de loop van het leven komen we steeds in aanraking met allerlei nieuwe virussen en bacteriën. Als ons afweersysteem zo’n virus nog niet kent, worden we er ziek van: we worden bijvoorbeeld verkouden of krijgen griep. Na het contact met een onbekend virus komt het afweersysteem in actie: terwijl we ziek zijn, gaan de afweercellen afweerstoffen maken die het virus te lijf gaan en doden. De ziekteverschijnselen verdwijnen daardoor. Afweercellen hebben een goed geheugen: de volgende keer dat hetzelfde virus zich meldt, herinneren zij zich hoe ze snel de juiste afweerstoffen kunnen maken.

Vaker verkouden

De opbouw van onze afweer is dus een heel natuurlijk leerproces dat dagelijks in ons lichaam plaatsvindt. Een kind krijgt bij de geboorte afweerstoffen van moeder mee. Baby’s zijn daardoor niet zo vatbaar voor allerlei infectieziekten. Maar na enkele maanden zijn deze afweerstoffen afgebroken en moet het afweersysteem van kinderen zelf gaan leren zich te verdedigen. Peuters en kleuters zijn daarom veel vaker verkouden of grieperig dan volwassenen. Ze komen de eerste levensjaren doorlopend met nieuwe virussen in aanraking, soms wel met drie of vier tegelijk. Op latere leeftijd heeft ons afweersysteem geleerd ermee om te gaan en worden we er niet ziek meer van. Bij bejaarden veroudert ook het afweersysteem en heeft het soms ‘geheugenverlies’. De afweer neemt steeds verder af en daardoor zijn bejaarden vatbaarder voor infectieziekten.

De corona-epidemie wordt veroorzaakt door een nieuw virus. Niemand in de bevolking heeft het ooit ontmoet en daarom heeft niemand er afweer tegen leren maken. Iedereen die het virus tegenkomt, wordt er in meerdere of mindere mate ziek van.

‘Bouwtekeningetjes’

Hoe werkt nu een vaccin? Stel dat de overburen een grote pitbullterriër hebben aangeschaft. Een moeder in de straat wil haar kind leren dat hij of zij het hek dichtgooit als dat gevaarlijke beest aan komt rennen. Het kind weet niet hoe die hond eruitziet en dus ook niet wanneer het hek dicht moet. Die moeder zal het er niet op aan laten komen dat die hond de eerste keer het kind stevig bijt. Maar ze kan het kind wel een keer naar het beest laten kijken als hij een muilkorf om heeft, of als de hond aan de ketting ligt en alleen maar met zijn poten uit het hok kan komen. Ze kan het kind ook foto’s van de hond laten zien: kijk, als je dit ziet, moet je zo snel mogelijk het hek dichtgooien. Het kind wordt niet gebeten, maar bouwt toch afweer op.

Zo werken vaccins ook. Ze leren het afweersysteem om op een gevaarlijk virus te reageren. Bij het bofvaccin, het mazelenvaccin en het rodehondvaccin wordt een levend, maar verzwakt virus gebruikt: je kunt er een heel klein beetje ziek van worden. Ouders herkennen dat soms na de vaccinatie van hun baby: een stijf armpje of wat verhoging. Bij het vaccin tegen pneumococcen of hersenvliesontsteking (Hib) maakt men gebruik van microstukjes van bacteriën. Niet van hele bacteriën of virussen. Vergelijk het met de poten van de hond: je herkent er de hond aan, maar je wordt er nooit door gebeten. Je wordt er niet ziek van. Sommige coronavaccins werken op dezelfde manier als bij hersenvliesontsteking: je kunt er geen corona van krijgen. Andere coronavaccins maken gebruik van nieuwere technieken. Daarbij worden kleine, in de fabriek gemaakte ‘bouwtekeningetjes’ van coronavirusdeeltjes gebruikt. Vergelijk het met de foto van de hond: je herkent de hond, maar het is de hond niet en je wordt er niet ziek van.

Grote gevolgen

Maar is zo’n effectief en veilig vaccin dan volstrekt zonder risico’s? Natuurlijk kan elk product dat uit de fabriek komt en in onze armspieren wordt gespoten bijwerkingen hebben. Er zitten soms hulpstoffen of resten van het productieproces in, bijvoorbeeld microhoeveelheden eiwit, antibiotica of aluminium. Hoewel dit soort stoffen ook in bijvoorbeeld ons drinkwater of voedsel zitten, is voorzichtigheid toch op zijn plaats. Daarom wordt de veiligheid van de coronavaccins bij veel grotere groepen vrijwilligers getest dan gebruikelijk is bij andere geneesmiddelen. Voor de coronavaccins zijn er tienduizenden proefpersonen, bij andere middelen vaak maar enkele honderden. Slechts een enkeling heeft beperkte en kortdurende bijwerkingen, variërend van wat spierpijn tot wat hoofdpijn.

Ondanks de uitgebreide veiligheidsstudies gaan de ontwikkelingen nu snel doordat alle instanties aan coronavaccins prioriteit geven: ze komen niet als de eerste de beste nieuwe pil achteraan in de rij terecht, maar ze liggen direct met een hoge urgentie onder het vergrootglas. Langetermijnbijwerkingen vallen van deze vaccins nauwelijks te verwachten, maar uitstel van vaccinaties zal grote gevolgen hebben. Zonder vaccinaties zullen de komende drie tot vier jaar wereldwijd miljoenen mensen aan het coronavirus overlijden en tientallen miljoenen mensen met langdurige restverschijnselen te kampen hebben. Zonder vaccinaties zullen ook andere ziekten toenemend slachtoffers maken, omdat de gezondheidszorg de epidemie niet aan kan. De economie en werkgelegenheid zullen steeds verder verslechteren en kerkgebouwen zullen langdurig nauwelijks gevuld zijn. Desondanks is er reden om ook de langetermijnbijwerkingen te vervolgen en bij te sturen als er nieuwe ontwikkelingen zijn.

Bidt en werkt

Hoe zit dat trouwens met het gebruik van foetuscellen? Dergelijke cellen worden in sommige laboratoria gebruikt om virussen op te kweken, maar er zitten geen foetuscellen in het vaccin. Er worden geen kinderen geaborteerd om vaccins te ontwikkelen. Natuurlijk roept het gebruik van zulke cellen vragen op en zullen we ons gezamenlijk moeten bezinnen op alternatieven. Het is goed om te weten dat er bij de eerste coronavaccins die beschikbaar komen (de ”foto”-vaccins van de firma’s Moderna en Pfizer) géén gebruik is gemaakt van dergelijke cellen.

Mogen we die vaccins dan uiteindelijk gebruiken en grijpen we dan niet in op Gods voorzienigheid? God laat in de Bijbel en de geschiedenis steeds zien dat Hij gebruikmaakt van mensen en middelen. Hoewel Hij het ook anders had kunnen doen, gebruikte Hij de vaardige David en een steen om Goliath te doden. Hij volvoert Zijn raad via de ‘normale’ en bij de situatie passende, logische weg. Hij geeft aan zorgverleners en wetenschappers kennis om ziekten en epidemieën te bestrijden. Ook hier geldt: ”bidt en werkt”. Dit is een advies dat voor ons allen geldt en ook de juiste volgorde aangeeft.

De auteur is hoogleraar kinderlongziekten.