„Kunt u altijd twitteren wat u wilt? Of kijkt de RVD mee?” vroeg interviewer Tijs van den Brink vorige week. Van Vollenhoven vertelde dat hij zelf de verantwoordelijkheid neemt over de berichten die hij dagelijks deelt met zijn ruim 31.000 volgers. Hoewel hij weleens de neiging heeft om andere dingen mee te nemen, zei hij zich te beperken tot „de onderwerpen waar ik verstand van heb.” Veiligheid, monumentenzorg en natuurbeheer dus. Op zijn werkgebied heeft hij alle vrijheid, stelde de professor.

Het is één dag na het radio-interview als Van Vollenhoven reageert op een bericht van Kees van der Staaij. De SGP-politicus schrijft over zijn wetsvoorstel dat de drempel voor de goedkeuring van Europese verdragen moet verhogen. De Eerste Kamer stemt er die dag over. „Een grotere Europese integratie lijkt mij alleen wenselijk als er gewerkt kan worden met gelijke spelregels”, twittert Van Vollenhoven. „Als daar geen sprake van is, moet je ook niet willen integreren! Kortom spannend!!” Een tweet buiten zijn boekje?

De les lezen

Als het gaat om zijn eigen werkterrein, vooral veiligheid, neemt Van Vollenhoven geen blad voor de mond. Soms krijgt zelfs het overheidsbeleid ervan langs. „Het is teleurstellend dat in het regeerakkoord niets wordt gezegd over de negatieve consequenties van de zelfregulering en het falend toezicht”, reageerde de man van prinses Margriet op de plannen van Rutte III.

Ook deinst hij er niet voor terug om zo nu en dan een minister de les te lezen. Minister De Jonge werd bijvoorbeeld rechtstreeks aangesproken toen hij op Twitter liet weten geld beschikbaar te stellen voor „onafhankelijke” cliëntondersteuning: „Hooggeachte Heer de Jonge legt U svp wel schriftelijk vast wat onder het woord onafhankelijk wordt verstaan! Dit woord wordt nl zo vaak misbruikt!!”

Dat roept de vraag op of Van Vollenhoven dit soort dingen zomaar mag zeggen. Voor de leden van het Koninklijk Huis geldt de ministeriële verantwoordelijkheid: de regering is verantwoordelijk voor hun doen en laten. Waar ligt de grens nu die leden zijn gaan communiceren via sociale media?

Kritiek op kabinet

Vanuit zijn functies heeft Van Vollenhoven alle ruimte om zich uit te spreken, zeggen staatsrechtdeskundigen Paul Bovend’Eert en Joop van den Berg. Ook als zijn mening indruist tegen het kabinetsbeleid. „Anders kan hij zijn werk niet doen”, legt Van den Berg uit. „Bij het voorzitterschap van de Onderzoeksraad voor Veiligheid hoort de vrijheid om uitspraken te doen die uit dat werk voortkomen. En dat hebben de ministers ook geweten.”

Als praktijkhoogleraar risicomanagement aan de Universiteit Twente mag Van Vollenhoven dus best fulmineren tegen vooraf aangekondigde inspecties. En vrijuit zijn visie geven op het belang van toezicht na het uit de hand gelopen vreugdevuur in Scheveningen.

Zelfs kritiek op het kabinet mag. „Maar zo’n wetsvoorstel van Van der Staaij heeft natuurlijk niets met zijn functie te maken”, zegt Bovend’Eert, die in de bewuste tweet leest dat Van Vollenhoven voorstander is van het volgens hem „hoogst omstreden” SGP-voorstel.

De professor heeft volgens Bovend’Eert geen mandaat om als privépersoon zijn mening „over van alles en nog wat” te geven. „Natuurlijk geldt er geen spreekverbod. Maar het is niet verstandig als leden van het Koninklijk Huis commentaar leveren op politieke discussies. Dat raakt immers het openbaar belang. In dat geval maakt Van Vollenhoven niet alleen zichzelf kwetsbaar, maar ook Willem-Alexander.” Wanneer het openbaar belang precies geraakt wordt, is subjectief. Dat hangt volgens de hoogleraar staatsrecht vooral af van Kamerleden die erover aan de bel trekken.

Ver van de troon

Van den Berg ziet geen probleem in de berichten die Van Vollenhoven verstuurt. „Hij staat ver genoeg van de troon af om die vrijheid te hebben”, denkt hij. „Wel kun je je afvragen wie er geïnteresseerd is in zijn mening over een SGP-wetsvoorstel. Het ligt vanuit zijn functie niet erg voor de hand om zich daarover uit te laten. Behoedzame terughoudendheid zou geen kwaad kunnen.” Zijn advies: „Houd het bij de zaken waar je verstand van hebt. Daar kun je met gezag over spreken.”

Bemoeien met politiek

Hoewel weinig volgers zich aan het gros van de koninklijke tweets storen, leidden sommige de afgelopen vierenhalf jaar ook tot discussie. Bijvoorbeeld na Van Vollenhovens enthousiasme over de herbenoeming van minister Dijsselbloem als voorzitter van de Eurogroep. „Een enorme erkenning voor zijn standvastig optreden! Waardevol dat de EU dit onderschrijft”, liet hij de wereld weten. „Ga je nou niet te veel met politiek bemoeien”, reageerde een twitteraar geïrriteerd. Anderen meenden dat Dijsselbloem allesbehalve standvastig is.

Ook stond lang niet iedereen achter Van Vollenhovens wens dat de publieke omroep behouden blijft, omdat economische motieven niet leidend zouden mogen zijn voor wat er op de buis komt. Opnieuw een thema dat niets te maken heeft met veiligheid, monumentenzorg of natuurbehoud.

Klimaatakkoord

Volgens Van den Berg heeft de troonsopvolging door Willem-Alexander Van Vollenhoven wel meer vrijheid gegeven. „Hij staat nu ver genoeg van de troon af om een zekere vrijheid te hebben. Constantijn zal behoedzamer moeten zijn dan zijn oom.”

Bovend’Eert erkent dat het openbaar belang minder snel geraakt zal worden door de grotere afstand tot de troon. Tegelijk wijst hij erop: als Van Vollenhoven dit soort dingen zegt, kan Constantijn –eveneens actief op Twitter– ook wel vertellen wat hij van het klimaatakkoord vindt. „De koning moet boven de partijen staan, en de leden van het Koninklijk Huis behoren een neutrale functie vervullen.”