Ieder mens wil ervaren dat hij van waarde is voor anderen. „Dat is voor iedereen, jong en oud, een hoofddrijfveer in het leven”, stelt Steven Pont, ontwikkelingspsycholoog, gezinstherapeut en schrijver van onder meer het boek ”Mensenkinderen!” „Hoe intiemer je relatie, des te belangrijker je het vindt om van de ander waardering te krijgen. Je merkt dan namelijk dat je waarde hebt voor degene om wie je geeft. Een compliment van de groenteboer is best leuk; een compliment van een gezinslid maakt gelukkig.”

Ook uit het Nationaal Waarderingsonderzoek, dat Nuon in november hield onder ruim duizend personen, blijkt dat Nederlanders waardering binnen het gezin belangrijk vinden. Ruim 75 procent vindt dat regelmatig waardering uiten tegenover elkaar de familieband versterkt.

Gevoel van erkenning

Volgens Gerrie Reijersen van Buuren, contextueel en systeemtherapeut en schrijver van ”Verlangen naar verbinding”, gaat het in gezinnen niet om het uiten van waardering voor bepaalde daden. „Het gaat om relationele erkenning.”

Reijersen van Buuren gebruikt de metafoor van een machine om dit uit te leggen: „Gezinsleden zijn onderdelen die een ‘machine’ zo goed mogelijk draaiende houden. Spreek je erkenning uit tegenover elkaar, dan laat je merken dat je de bijdrage van de ander ziet en belangrijk vindt. Doet een kind extra stil omdat mama hoofdpijn heeft, dan investeert het feitelijk in het gezin ten koste van zichzelf. Door positief te benoemen dat je ziet dat deze bijdrage het kind wat kost, merkt het kind het ertoe doet.”

Met name voor jonge kinderen is waardering krijgen binnen de intieme sfeer van het gezin essentieel. Ontwikkelingspsycholoog Eddie Brummelman van de Universiteit van Amsterdam legt uit: „Als kind kom je compleet hulpeloos ter wereld. Alles wat je nodig hebt om te overleven, moet je van je ouders krijgen. Je zoekt daarom naar hun waardering.” Reijersen van Buuren vult aan: „Je komt terecht in een gezin, schiet wortel in die ‘wereld’ en moet daar zien te overleven.”

Verstrekkende gevolgen

Volgens Carolien Gravesteijn, lector ouderschap en ouderbegeleiding aan de Hogeschool Leiden, kan het verstrekkende gevolgen hebben als een kind vanuit de basis van het gezin onvoldoende waardering krijgt. „Een kind dat zich gewaardeerd voelt, vertrouwt op het eigen kunnen. Is het echter onzeker, dan verliest het zijn of haar gevoel van zelfsturing. Het idee ”ik kan toch niks” gaat overheersen, met passief gedrag tot gevolg. En dat kan levenslang blijven spelen.”

Onvoldoende erkenning of waardering kan volgens de experts niet alleen voor een passieve, maar ook voor een overactieve houding zorgen: kinderen gaan nóg beter hun best doen om de complimenten te krijgen waarnaar ze zo verlangen. „Met misschien burn-out en een vervelende sfeer in het gezin tot gevolg”, aldus therapeut Reijersen van Buuren. „Ergens houdt het op: je kunt jezelf niet eindeloos wegcijferen voor je bijdrage aan het gezin. Voelt je bijdrage als nutteloos, dan is de kans heel groot dat je – letterlijk of emotioneel – uit het gezin stapt.”

Straat als huiskamer

Ontwikkelingspsycholoog Steven Pont herkent de problematiek van het ‘uitstappen’ uit zijn praktijk. „Als je voelt dat de belangrijke mensen in je leven, van wie je hechting verwacht, jou te kennen geven dat je niet waardevol bent, dan bescherm je jezelf door afstand te nemen.”

Sommige kinderen zorgen ervoor dat ze zo min mogelijk thuis zijn, constateert hij. „Ze blijven op school hangen, spreken af bij vriendjes of maken de straat tot huiskamer. Andere kinderen sluiten zich emotioneel af en durven zich niet meer te hechten. Niet alleen als kind, maar ook later, als volwassene.”

Kinderen moeten dus merken dat hun ouders hen waarderen. Dat is gemakkelijk gezegd, maar in de drukte van alledag soms moeilijk gedaan. Bijna een derde van de Nederlanders vindt het moeilijk om waardering te uiten tegenover directe familieleden. En we willen graag veel complimenten geven, maar wanneer wordt het té veel?

Overdreven positief

Volgens ontwikkelingspsycholoog Brummelman moeten ouders vooral oppassen met overdreven positieve feedback. „Je bedoelt het natuurlijk goed als je je kinderen iedere dag vertelt hoe ongelooflijk goed ze zijn en presteren, maar mijn onderzoek laat zien dat zulke opgeblazen complimenten een averechtse uitwerking kunnen hebben: lage zelfwaardering en soms zelfs narcistische trekken.”

Een opgeblazen compliment zet kinderen onder druk om te blijven voldoen aan de extreem hoge standaard, aldus de ontwikkelingspsycholoog. „Bij kinderen met een hoge zelfwaardering kan het ervoor zorgen dat ze zichzelf fantastisch gaan vinden; zelfs boven andere kinderen verheven.”

Het advies van Brummelman? „Stop zeker niet met waardering uiten, maar doe dit door middel van liefde en warme aandacht. Laat merken dat je graag tijd doorbrengt met je kind, deel in zijn of haar enthousiasme, knuffel en toon interesse.”

„Vergeet als vader of moeder zeker niet om vertrouwen in jezelf te hebben”, drukt lector ouderschap en ouderbegeleiding Gravesteijn ouders op het hart. „We moeten dagelijks allerlei ballen in de lucht houden; ouderschap is niet makkelijk. Wees dus niet te streng voor jezelf; schiet niet in een kramp omdat je op een perfecte manier waardering wilt kunnen uitspreken. Jij kent je kind en weet wat het nodig heeft. Wees alert op wat je kind goed doet en benoem dat, dan ben je al halverwege.”

serie Waardering

Dit is het eerste deel in een serie over de waarde van waardering.

Vijf tips om waardering te geven

Vraag je Nederlanders tegenover wie ze meer waardering willen uiten, dan zegt ruim de helft dat binnen het gezin te willen doen. Vijf tips om dit voornemen meteen toe te passen.

1. Hoe jonger, hoe fysieker

Jonge kinderen merken vooral aan fysieke aandacht dat ze ertoe doen. Ontwikkelingspsycholoog Steven Pont: „Geef een kind dat lekker zit te tekenen een aai over de bol, geef een knuffel als je hem of haar ergens ophaalt of knipoog als jullie blikken elkaar kruisen. Met dat soort kleine dingen laat je merken dat je blij bent dat je kind bestaat.”

2. Waardering op basis van zwakheden

Als ouder ken je je kind door en door. Je kent zijn of haar krachten en zwakheden; maak daarvan gebruik. „Weet je dat je kind sociaal contact moeilijk vindt, spreek dan waardering uit als het zijn of haar best daarvoor doet”, raadt lector ouderschap en ouderbegeleiding Gravesteijn aan.

3. Stel waardering uitspreken uit

Spreek niet alleen waardering uit op het moment dat daar reden voor is, maar ook later op de dag. Zo laat je merken dat je je kind niet soms, maar constant waardeert. „Stel dat je ’s ochtends een ruzie hebt bijgelegd met je kind”, schetst Pont een voorbeeld, „benoem dan ’s avonds nogmaals hoe blij je bent dat jullie er samen zijn uitgekomen.”

4. Stuur niet

„Opvoeding laat je zien hoe het leven in een bepaalde cultuur werkt. Aanpassing aan de cultuur gaat verder dan je zogenoemde genetische bagage”, aldus Pont. „Het zou mooi zijn als kinderen zelf hun weg vinden. Benoem gedrag dat je ziet zonder dat je dat interpreteert.”

5. Ga uit van jezelf

Kinderen zijn net mensen. Gravesteijn benadrukt: „Bedenk wat jij zou willen horen en maak vervolgens de vertaalslag naar je kind. En leer je kind ook op die manier te denken, daar wordt het empathisch van. Deel het gerust met je kinderen als je zelf waardering van hen mist.”

Lees ook

Waarom complimenten gelukkiger maken dan cadeaus