„Lieve mensen, toen dit allemaal net begon, in maart en april, heb ik me wel eens laten ontvallen dat het me niet zou verbazen als het virus bewust is losgelaten op de mens en dat daar een doel of een plan achter zat. (..) En als ik toen een vermoeden had dat er iets niet klopte, dan weet ik het nu helemaal 100 procent zeker.”

Zo begint het filmpje waarover de hoofdredactie van het RD afgelopen twee weken circa vijftien appjes en mails ontving. „In mijn beleving klopt het wat zij zegt. Als u alles eerlijk zou overzien, gebeuren er veel verdachte zaken.” „Laat niet weer een of andere ‘wetenschapper’ aan het woord die alles probeert te ontkrachten. Zij heeft gedegen onderzoek gedaan.”

Lees ook

„Straks kunnen we niet meer kopen en verkopen”

De boodschap van de vriendelijke vrouw in de video, Else Broeksma, is schokkend. Kort samengevat komt het erop neer dat het coronavirus onderdeel is van een wereldwijde poging om de gehele mensheid te laten vaccineren met een chip. Een nieuwe wereldregering gaat straks met deze chip de hele wereldbevolking controleren. De chip is het teken van het beest uit Openbaring 13. Het vaccin beïnvloedt het DNA en schakelt delen van de hersenen uit, waardoor iemand niet meer kan geloven.

Dat klinkt dramatisch en als die aanwijzingen juist zouden zijn, zouden ze op de voorpagina’s van alle kranten moeten staan. Het probleem is echter dat alle grote media ook deel uitmaken van deze samenzwering. Zij moeten mensen bang maken voor de ziekte, zodat ze zich straks gewillig laten vaccineren.

Kijkcijfers

Het is niet zo moeilijk om gaten te prikken in deze redenering maar dat doet geen recht aan de vriendelijke dame, aan de 65.000 mensen die de 53 minuten durende video de afgelopen weken hebben bekeken en de duizenden van hen die haar boodschap geloofwaardig vinden. De kijkcijfers zijn bijzonder hoog voor een christelijke video die niet te vinden is via een zoekmachine, niet gekoppeld is aan een kanaal, verborgen is op YouTube en waarvan de link vrijwel alleen via e-mail en het sociale medium WhatsApp is gedeeld.

Kennelijk weet Broeksma een snaar te raken en roept haar boodschap vragen op, waardoor mensen die graag delen met anderen. Hetzelfde gebeurt met honderden andere uitzendingen rond corona, vaak ook urenlang, die even grif gedeeld worden. In plaats van deze video’s te negeren en de afzenders af te serveren als complotgekkies is het beter de boodschappen serieus te nemen, na te gaan wat ze zo overtuigend maakt en welke les eruit te trekken valt.

Dat is in de eerste plaats dat mensen als Broeksma een authentiek verhaal vertellen. Met gevoel voor dramatiek -ze studeerde ooit toneel- weet ze over te brengen dat haar bezorgdheid werkelijkheid is. Ze komt dichtbij door zich kwetsbaar op te stellen. Ze erkent dat ze zich ook kan vergissen. De doorsneeluisteraar zal denken dat er op z’n minst een kern van waarheid in zit en dat creëert angstgevoelens bij de kijker: „Stel je voor dat dit allemaal klopt!”

Op het eerste gezicht bevat haar betoog ook een logische lijn. Ze stelt kritische vragen, brengt dan een reeks schijnbaar losstaande gegevens met elkaar in verband en concludeert ten slotte dat hier een Bijbelse profetie in vervulling gaat. De Vlaamse filosofe Tinneke Beeckman zei donderdag in Trouw: „Ik denk dat mensen bij grote gebeurtenissen op zoek gaan naar grote oorzaken. Dat is altijd al zo geweest. Spinoza beschreef in de zeventiende eeuw al hoe pandemieën een enorm gevoel van angst en onzekerheid teweegbrengen. Zo’n pandemie is eigenlijk te groot om te begrijpen. Dat kan voor ons gevoel eigenlijk niet komen door toeval, of door natuurlijke omstandigheden, zoals het eten van vleermuizen.” Vroeger zochten mensen dan een oorzaak in het bovennatuurlijke, maar „dat kan nu niet meer. Dus komt de oorzaak te liggen bij wie macht heeft: de politiek, big business, de farma-industrie of iemand als Bill Gates.” En, in het geval van een christen als Broeksma, uiteindelijk bij de duivel.

YouTube

Daar komt bij dat deze boodschappen een uitstekende voedingsbodem vinden in een vermoeide en verwarde samenleving waarin de ene na de andere zekerheid wankelt. Als dan ook de overheid wat afwachtend blijft en gevoelig is voor de publieke opinie, als de maatregelen rond verpleeghuizen, mondkapjes, scholen en kerken niet erg consistent zijn, als opinieleiders elkaar tegenspreken, als een president roept dat het wel meevalt, als kerkelijke voormannen elkaar afvallen, dan zijn alle ingrediënten aanwezig voor een explosie aan ‘eigen waarheden’. Die krijgen moeiteloos de status van alternatieve feiten ten opzichte van officiële cijfers.

Dat laatste is moeilijk te vatten maar wel de werkelijkheid. Want, wees eerlijk, hoe kun je anders méér vertrouwen hebben in een YouTube-filmpje van een dame zonder enige wetenschappelijke bagage dan in artsen en wetenschappers van gerenommeerde instituten?

Dat is te danken aan een andere belangrijke component: sociale media. Waar de reformatoren het ene na het andere pamflet moesten schrijven en nazileiders als Hitler en Mussolini radio’s en volle zalen nodig hadden om de grote massa voor hun ideeën te winnen, heeft nu elke student zijn eigen podium. Sociale media bieden al een zeepkist aan kleine kinderen en maken individuen tot influencers – zie Broeksma.

Maar ze doen meer dan dat: ze filteren en sturen, maskeren en masseren. Ze bieden gebruikers de illusie van totale vrijheid om informatie te ontvangen en te verzenden. In werkelijkheid houden ze hen gevangen in een bubbel van zelfgecreëerde werkelijkheid. Als je Gates iets wil verwijten, dan moet het zijn medeplichtigheid zijn aan het ontwikkelen van dit systeem dat zich nu tegen hem keert.

Nog steeds hoor je predikanten jongeren waarschuwen voor de gevaren van entertainment op hun smartphone. Terecht, maar waar blijft de waarschuwing voor het gebruik van sociale media als leugenfabriek om volwassenen in te palmen? Is dat niet het wapen dat de eerste complotdenker in het paradijs gebruikte: vragen stellen, twijfel zaaien, ongefundeerde conclusies trekken en oproepen tot een revolte tegen de hoogste Gezagsdrager? Zeker, daar past een woord uit het Bijbelboek Openbaring bij. Niet dat uit hoofdstuk 13, maar uit 21:27, over leugensprekers die uitgesloten zijn van het nieuwe Jeruzalem.