Bedoeïenen ontdekten in 1947 een collectie handschriften van uiteindelijk meer dan 900 documenten. Deze Dode Zeerollen waren verstopt in de grotten van Qumran, vlak bij de Dode Zee, en bleken te dateren uit periode van ongeveer 250 vóór tot 50 na Christus. De collectie bevat boeken uit het Oude Testament en oud-Joodse geschriften. Het probleem is alleen: van veel documenten zijn niet meer dan snippers met een paar woorden overgebleven, een slordige 25.000 stukjes. Wetenschappers zijn al een halve eeuw bezig deze puzzels op te lossen en te bepalen welke fragmenten bij elkaar horen. Tot op heden niet met doorslaand succes.

Genetische code

Nu biedt een nieuwe techniek een oplossing. Veel fragmenten zijn geschreven op perkament, gedroogde dierenhuid. Een groep van Israëlische, Zweedse en Amerikaanse onderzoekers heeft het DNA bepaald van 26 fragmenten. Begin juni traden zij met de resultaten van hun onderzoek naar buiten. „Er zijn veel fragmenten waarvan we niet weten hoe we die moeten verbinden, en als we verkeerde stukken met elkaar verbinden, kan dit de interpretatie van elke rol drastisch veranderen. We gaan er nu van uit dat fragmenten die van hetzelfde schaap afkomstig zijn, tot dezelfde rol behoren”, legt de leider van het onderzoek, prof. Oded Rechavi, uit op de website van de Tel Aviv Universiteit. Bijna alle onderzochte fragmenten zijn geschreven op schapenhuiden. De onderzoekers ontdekten zelfs de genetische code van verschillende kudden schapen. Sommige geschriften die qua schrijfstijl vergelijkbaar zijn, bleken te zijn gemaakt op de huiden van dieren met vergelijkbaar DNA.

Het onderzoek leidde al tot een paar opvallende conclusies. Twee fragmenten met teksten van het Bijbelboek Jeremia blijken toch niet van dezelfde rol afkomstig te zijn, zoals eerder is aangenomen. Het ene fragment is geschreven op de huid van een koe, het andere op die van een schaap. Een derde Jeremiafragment is ook geschreven op een koeienhuid.

Lees ook

„Schrijvers Dode Zeerollen leefden niet afgescheiden”

Woestijn

De drie fragmenten reflecteren ook twee verschillende tekstversies van Jeremia. Volgens prof. Pieter Lalleman, nieuwtestamenticus aan het Spurgeon’s College in Londen, weerspiegelen die verschillende teksten een langere en kortere versie van het Bijbelboek. De langere versie kwam in de Hebreeuwse Bijbel terecht, de kortere versie in de Griekse vertaling van het Oude Testament, de Septuaginta. „Deze ontdekkingen bevestigen dat in de eerste eeuw na Christus verschillende versies van een Bijbelboek gewoon naast elkaar konden bestaan.”

Het onderzoeksteam concludeert ook dat niet alle rollen geschreven zijn door Essenen, een gemeenschap die in de eerste eeuw na Christus mogelijk in de woestijn bij Qumran woonde. „Koeien kunnen niet leven in de woestijn, ze hebben gras en water nodig. Er moet dus van een andere plaats een Jeremiarol naar Qumran gebracht zijn”, stelt Rechavi. Volgens Rachavi hebben waarschijnlijk verschillende Joodse groepen ergens tussen 65 en 70 na Christus rollen in de Qumran-grotten verborgen. De inhoud van de rollen met oud-Joodse geschriften, veruit de grootste groep met zo’n 700 boeken, weerspiegelt die diversiteit.

Prof. Lalleman: „Die groepen hadden verschillende achtergronden en ideeën. Waarschijnlijk zijn de rollen naar Qumran gebracht om ze in veiligheid te brengen toen de Joden in opstand kwamen tegen de Romeinse overheersing.”

Gaat het onderzoeksteam van alle stukjes het DNA onderzoeken om de puzzel af te maken? Dat zou te duur zijn, vermoedt prof. Lalleman. „Het is een tijdrovende en kostbare klus, waarbij de stukjes voor onderzoek eerst naar Zweden moeten en vervolgens naar New York. Daarbij kan het onderzoek niet zonder de fragmenten te beschadigen, ook al benadrukt het team onderzoekers dat die schade minimaal is. Er zijn ook andere manieren, zoals het vergelijken van handschriften en het gebruik van computeralgoritmen. Maar deze nieuwe benadering geeft meer inzicht in welke stukjes van de legpuzzels bij elkaar horen.”