Het gesprek over zijn werk in de Nederlandse Kerk in Duitsland (NKiD) vindt plaats in de woning, niet ver van de grens met Duitsland, waar het gezin Adriaanse sinds kort woont. Het weidse uitzicht over het uitgestrekte landschap doet weldadig aan.

U was jaren predikant in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), als laatste in Beerzerveld. Sinds kort dient u de NKiD. Hoe is dat zo gekomen?

„Ik ben de vacature tegengekomen die de NKiD had opgesteld. Hoewel ik het goed had in mijn vorige gemeente, was dit wel iets dat op mijn weg kwam.

Een band met Duitsland heb ik altijd al gehad. Voor mij is het een jeugdherinnering. We gingen op vakantie naar de Eifel of het Sauerland. Na mijn theologiestudie heb ik me verdiept in Jürgen Moltmann, een Duitse theoloog. We hebben ook al jaren een huisje in het Sauerland. Alles bij elkaar leidde het ertoe dat ik reageerde op de advertentie. Na een lange procedure ben ik dan nu predikant voor Nederlandstaligen in Duitsland.”

De regio waarin de predikant het werk doet, is behoorlijk omvangrijk. Zijn ‘rayon’ loopt van de Waddenzee tot voorbij Keulen (zie: Nederlandse Kerk in Duitsland). Dat zorgt voor een andere manier van werken.

Hoe zien uw dagelijkse bezigheden eruit?

„Heel anders dan vroeger. Natuurlijk heb ik het bezoekwerk. Dat doe ik een of twee dagen per week. Ik heb veel reistijd, dus zes bezoeken op een dag lukt me niet, maar ik heb wel veel verstrooide schapen om op te zoeken.

Daarnaast schrijf ik voor het kerkblad. Momenteel ben ik ook druk bezig met het schrijven van een jaarverslag. Dat maak ik voor de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD), die de werkzaamheden van de NKiD financiert.

In een aantal kernen bestaat een Bijbelkring. In Münster bestond al een gesprekskring. Toen ik in maart verbonden werd aan de NKiD, ben ik daar gelijk bij aangehaakt. Een keer per maand komen we op een middag bij elkaar, thuis bij een gemeentelid. Onderwerpen die we behandelen zijn bijvoorbeeld toekomstverwachting, de zekerheid van het heil, wat is afgoderij in onze tijd. We proberen de gesprekken informeel te houden; ontmoeting is een belangrijk aspect.

Ook is er geregeld overleg over kerkelijke zaken nodig. De kerkorde van de PKN geldt ook voor ons, maar vanwege de specifieke situatie zijn er wel uitzonderingen. Zo is er maar één kerkenraad voor heel Duitsland. De kerkenraad vergadert maar eens per jaar. Het moderamen vergadert wel vaker, maar dan op afstand.

Mijn rol is ook anders. Ik moet veel meer zelf regelen, pionieren. Achter in mijn auto ligt een grote koffer met liedboeken. Bij de bediening van het heilig avondmaal neem ik geregeld het avondmaalsstel mee dat hier thuis staat.”

Als vanzelf komen de verschillen tussen Duitse en Nederlandse kerken aan bod. Nederlanders die in Duitsland gaan wonen, vinden de cultuur van de Duitse kerken nogal formeel, hoort de predikant met enige regelmaat.

Wat zijn de verschillen tussen het kerkelijk leven in Duitsland en Nederland?

„De cultuur is echt anders. Het gaat er formeler aan toe dan in Nederland. Dat is niet alleen in de kerk zo, maar ook bij burgerlijke gemeenten en bij de belastingdienst.

Anderzijds is het ook veel stijlvoller. Nog niet zo lang geleden had ik in een gemeente in het noorden een begrafenis. Toen ik in de kerk kwam, zat iedereen er al. De meeste kerkgangers waren in het zwart of donkerblauw gekleed, heel stemmig. De kist stond voor in de kerk. Tijdens het wachten tot de dienst zou beginnen was het stil in de kerk. Er werd niet gepraat, en zeker niet gelachen. Na de dienst liepen we in alle stilte rond de kerk. De manier waarop het ging, zo rustig en stijlvol, dat deed me echt wat.”

Benadert u actief mensen die in Duitsland komen wonen? Hoe komen die contacten tot stand?

„Dat is niet zo eenvoudig. Het probleem is dat als mensen verhuizen, ze in Nederland uitgeschreven worden uit hun kerk. Dat de NiKD bestaat, weten veel mensen niet.

Wie zich in Duitsland laat inschrijven, moet ook opgeven van welke kerk hij lid wordt. Dat heeft te maken met het betalen van kerkbelasting. Wie aangeeft dat hij protestants (of evangelisch) is, wordt lid van de EKD, maar komt niet automatisch in contact met de NiKD.

Bovendien speelt privacy een rol. Vroeger was het niet ondenkbaar dat de predikant van de gemeente waar iemand vertrok, alvast contact opnam met de kerk in de nieuwe woonplaats. De predikant kwam dan langs. Dat is nu niet meer zo.”

Ds. Adriaanse betreurt het dat zijn kerkverband zo onbekend is bij veel mensen. „Zeker voor de groep die niet emigreert, maar een relatief korte periode in Duitsland woont vanwege werk is het goed om van ons bestaan op de hoogte te zijn. Op zondag hebben we diensten, waar iedereen welkom is. Veel mensen moeten een eind reizen, soms met de tram of trein. Ze hebben het er wel voor over. Mensen zijn betrokken op de kerk en elkaar, dat merk je aan alles.

De meeste gemeenten zijn helaas klein of worden kleiner. In het noorden is het beeld iets anders. Daar zijn onlangs ook kinderen gedoopt. Er zijn daar veel Nederlandse boeren die in Duitsland wonen en werken omdat de mogelijkheden daar groter zijn.”

De predikant ziet ook grote verschillen tussen Nederland en Duitsland als het gaat om de scheiding van kerk en staat. In Duitsland zijn de verhoudingen tussen kerk en staat vriendelijker, is zijn ervaring.

„Op 2e pinksterdag was er in Münster op het plein voor de Dom een pinksterviering. Daar waren meer dan duizend mensen aanwezig. In het regeringsgebouw konden we terecht voor de kinderoppas. We kregen alle medewerking van de autoriteiten. De regionale krant deed zelfs verslag van de gezamenlijke viering. Ik vraag me af of dit in Nederland op deze manier nog mogelijk zou zijn.

Het geeft voor mij aan dat de rol die je als kerk en predikant in Duitsland hebt echt anders is dan in Nederland.”

Zijn er nog andere activiteiten die voor u nieuw zijn?

„Jazeker. In Keulen bijvoorbeeld is er jaarlijks een avonddienst samen met Finse, Japanse, Arabische en Koreaanse christenen. Dat geeft een andere dynamiek aan de dienst.

Op 4 mei was er dodenherdenking in Düsseldorf. Daar is een grote begraafplaats met Nederlandse slachtoffers. In de omgeving van Düsseldorf waren in de Tweede Wereldoorlog dwangarbeiders werkzaam in de fabrieken.

Tijdens de herdenking hield de Nederlandse consul een toespraak, evenals de burgemeester. Ik mocht als predikant de herdenking met gebed afsluiten.”

U lijkt een gedreven mens. Wat beweegt u?

De predikant schuift naar voren op de bank. Ellebogen op de knieën, handen samengevouwen onder zijn kin.

„Het gaat om de zin van ons leven. Het gaat om die Ander Die naar ons omziet. Dat mag ik nu doorgeven in Duitsland, dat is mijn motivatie, als je het zo noemen wilt. Bewogenheid met de medemens. Voor mij is het ook de bevestiging dat wat ik nu doe, echt bij me past.”

Nederlandse Kerk in Duitsland

De Nederlandse Kerk in Duitsland (NKiD) is een onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Kerkordelijk gezien valt de NKiD onder de classis Gelderland Zuid en Oost.

De Nederlandse Kerk in Duitsland werd in 1898 gesticht in Duisburg. Veel Nederlanders werkten in de omgeving als boerenarbeider of in de fabrieken. Ze voelden zich in de plaatselijke kerken vaak niet thuis en stichtten daarom een eigen Nederlandse kerk.

De NKiD is actief in veertien plaatsen in Duitsland. Doel van de NKiD is om Nederlanders die in Duitsland verblijven te ondersteunen bij het vinden van hun eigen plek in de Duitse kerk. Ook voor wie slechts een korte tijd in Duitsland is, wil de NKiD een thuishaven zijn.

De NKiD wil geen enclave vormen, maar juist samenwerken met de bestaande Duitse kerken. Daarom is er veel contact met de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD).

Ook op plaatselijk vlak zijn er goede contacten met de Duitse kerkgenootschappen. Zo worden op bijna alle plaatsen de kerkdiensten van de NKiD in de kerkgebouwen van de plaatselijke gemeenten van de EKD gehouden.

Het werkgebied van Ds. Adriaanse omvat de kernen van Keulen-Bonn, Düsseldorf, Duisburg-Ruhrort, Münster en Ems-Weser/Schwei.