Jarenlang was vieren van Kerst in Rusland daad van protest
Kerst is in Rusland niet zo belangrijk als Nieuwjaar. Maar de Russisch-Orthodoxe Kerk probeert daar wel verandering in te brengen.
Bonkend rijden de met lampjes en slingers versierde trams door de besneeuwde straten. Al weken van tevoren staat de dienstregeling van de zogenoemde nieuwjaarstrams in de kranten en op internet. Sommige fanatiekelingen wachten een halfuurtje langer in de Russische winterkou, om maar de sfeer te kunnen proeven van de versierde oude Sovjettram: een gevoel van nostalgie, terug naar de Sovjet-Unie.
Toch hebben de sfeer, de naaldbomen en de lichtjes voor Russen vrij weinig te maken met Kerst. Kerstversiering is nieuwjaarsversiering, de kerstboom heet een nieuwjaarsboom en men geeft elkaar geen kerstcadeautjes maar cadeaus die open worden gemaakt op oudejaarsavond. Toch probeert de Russische kerk de nadruk op oud en nieuw te verschuiven naar Kerst.
Russische Revolutie
Rusland viert Kerst op 7 januari en niet op 25 december. Dat komt omdat de Orthodoxe Kerk nog steeds vasthoudt aan de juliaanse kalender, die met de huidige gregoriaanse tijdrekening dertien dagen verschilt. Het nieuwe systeem werd in Rusland ingevoerd na de Russische Revolutie in 1917, maar tot op de dag van vandaag weigert de Orthodoxe Kerk de West-Europese kalender te erkennen. Zo viert Rusland Kerst dus nog altijd ná oud en nieuw.
De reden voor de nadruk op Nieuwjaar ligt in de Sovjet-Unie. In 1929, tien jaar na de revolutie, besloot de communistische dictator Josef Stalin Kerst te verbieden. Voor de Sovjets was er geen plaats voor religie en dus ook niet voor het vieren van de geboorte van Jezus Christus. Om de winterleegte op te vullen gaf Stalin het volk de kerstsfeer terug, maar zonder Christus, niet meer met Kerst maar met oud en nieuw: de kerstboom en de kerstversiering mochten alleen voor oud en nieuw weer voor de dag komen. De kerstboom werd de nieuwjaarsboom, met natuurlijk de rode ster, het symbool van de Sovjet-Unie, als piek.
Uit protest zaagden gelovige Sovjetburgers jonge naaldbomen in de Russische bossen al eerder om en zetten die in hun huis, om stiekem toch Kerst te vieren, hopend dat niemand de KGB inlichtte. De arme fabrieksarbeiders decoreerden de boom met zelfgemaakte versiersels van eierschalen en glimmende snoeppapiertjes. Op kerstavond lazen ze dan het verhaal van de geboorte van Christus. Tot aan het einde van de Sovjet-Unie was Kerst verboden, maar werd oud en nieuw als Kerst gevierd.
Het kapitalisme heeft inmiddels ook Rusland veroverd: winkeliers proberen de Russen op ”zwarte vrijdag” hun winkels in te lokken. De sfeer bij oud en nieuw lijkt nu veel meer op Kerst zoals de Amerikanen het vieren dan het kerstfeest op 7 januari. Het kerstfeest staat nog steeds duidelijk op een tweede plek. Het heeft nu louter een religieuze betekenis en wordt alleen door orthodoxen gevierd. Veel Russen die niets met het geloof hebben, zien het feest als een vrije dag en drinken een fles wodka meer.
Toch kende de Russische maatschappij de afgelopen dertig jaar een hernieuwde interesse in het orthodoxe geloof. De Orthodoxe Kerk probeert na de val van het communisme de interesse in het feest te hernieuwen. Kerst is hét moment om naar de kerk te gaan. En veel Russen doen dat dan ook.
Op 6 en 7 januari zijn er in de kerken verschillende vieringen. Om vier uur ’s middags begint de nachtwake en vanaf halftwaalf is er de ”goddelijke liturgie”. In de belangrijkste kerken treden koren op. Op kerstdag is er om negen of tien uur een late ochtendliturgie die in het teken staat van de geboorte van Christus.
Vastendieet
In hoeverre een orthodoxe gelovige zich houdt aan de richtlijnen van de kerk is natuurlijk afhankelijk van het geloof van die persoon. Sommigen houden zes weken lang een vastendieet, van 28 november tot 6 januari, en eten pas weer volledig als de eerste ster die avond aan de hemel verschijnt. Veel Russen blijven de hele kerstnacht op om te vieren dat Christus werd geboren.
De orthodoxie noemt het bijwonen van de diensten en het deelnemen aan sacramenten als het heilig avondmaal het grootste goed met Kerst. Bovendien is het van belang om een rein geweten te hebben, eerlijk te kijken naar jezelf en berouw te hebben van gedane zonden. Dat is het enige wat leidt naar Christus. Al het andere, het eten, de magiërs, de kerststal, de geschenken en of het nu nieuwjaarsboom of kerstboom heet, is niet belangrijk als men Christus niet in het hart heeft.
