Enkele christelijke gereformeerde kerken hebben dit jaar vrouwen in het ambt bevestigd. Dat is tegen de regels van het kerkverband en het onderwerp staat dan ook hoog op de agenda van de generale synode, die eind volgende maand weer in Nunspeet bijeenkomt. Ondertussen worstelen de classes met de vraag hoe ze met deze gemeenten moeten omgaan. Gedogen? De geloofsbrieven –de officiële bewijzen van een wettige afvaardiging– weigeren, waardoor zo’n gemeente in feite buiten het kerkverband komt te staan? Verontruste predikanten en kerkleden spraken zich de afgelopen maanden herhaaldelijk uit voor die laatste optie.

De kwestie blijkt ingewikkelder dan gedacht. Tegenstrijdige adviezen van het deputaatschap kerkorde en kerkrecht zorgden de afgelopen maanden voor nogal wat verwarring. Ze stuurden eerst een brief naar de classes waarin het weigeren van geloofsbrieven een mogelijkheid werd genoemd. Dit najaar kwam daar een brief overheen waarin deputaten na een grondige bezinning een tegenovergesteld standpunt innamen: een classis kan afgevaardigde kerkenraadsleden niet zomaar weigeren.

Vermanen

Dat laatste legt het deputaatschap uit in de notitie ”De kerk, het kerkverband en het aanvaarden van geloofsbrieven”. Die geloofsbrieven hebben een lange geschiedenis. De synode van Emden trof in 1571 maatregelen voor het instellen van classes. In de afgevaardigden waren de kerken aanwezig en daarom moesten zij geloofsbrieven bij zich hebben en op de vergadering overhandigen. Die geloofsbrieven moesten de namen van de afgevaardigden vermelden, maar ook verklaren dat de kerkenraad hun de opdracht en bevoegdheid heeft gegeven om alles wat ter tafel komt naar Gods Woord, de belijdenis van de kerk en de kerkorde te behandelen.

Het weigeren van geloofsbrieven zou in de geschiedenis van de Christelijke Gereformeerde Kerken een unicum betekenen. Nooit eerder heeft een classis voor die ingrijpende maatregel gekozen. Alleen in de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt is dat min of meer gebeurd toen in het conflict rond de Open Brief in de jaren zestig van de vorige eeuw geloofsbrieven –van een hele particuliere synode– werden geweigerd om gemeenten uit het kerkverband te zetten. Toen ontstonden de Nederlands Gereformeerde Kerken.

Tucht

Het intrekken van geloofsbrieven om daarmee een gemeente buiten het kerkverband te plaatsen, is daarnaast een vreemde eend in de bijt van het gereformeerde kerkrecht. De kerkorde voorziet daar dan ook niet in. De enige manier om als plaatselijke kerk buiten het kerkverband te raken –naast het besluit van een kerkenraad zelf om het verband te verlaten– is de weg van tucht, schorsing en afzetting. Die richtingwijzers staan in artikel 79 en 80 van de christelijke gereformeerde kerkorde.

Deze route is, hoe ingrijpend ook, kerkordelijk niet ingewikkeld. Als er sprake is van „onschriftuurlijke leringen” of „openbare scheurmaking” moeten visitatoren namens de classis het gesprek met zo’n gemeente aangaan en haar zo nodig „broederlijk” vermanen. Als er geen bekering volgt, is de aangewezen weg die van schorsing en afzetting van de kerkenraad. De gemeente komt onder het kerkelijk bestuur van een classis, die een noodkerkenraad vormt. De hoop is dan dat een scheuring kan worden voorkomen en dat het gemeentelijk leven weer voortgang kan vinden.

Afwijking

Een belangrijke vraag is wanneer een vermaan op zijn plaats is. De CGK kennen het onderscheid tussen „een ernstig classicaal gesprek” bij afwijking van de kerkorde bij zaken die Schrift en belijdenis niet raken en een „vermaan” bij zaken die Schrift en belijdenis wél raken. Onder de eerste categorie vallen bijvoorbeeld het kerkelijk lied, het aantal diensten per zondag of het stelselmatig niet of te weinig afdragen aan kerkelijke kassen. Soms zijn de CGK terughoudend in het vermanen bij zaken die de Schrift wél raken, bijvoorbeeld bij verschillende opvattingen over het duizendjarig rijk (Openbaring 20).

Pas als het gaat om een „fundamenteel confessioneel geschil”, waarbij de eenheid in belijden en de eenheid in Christus worden verbroken, is er volgens het gereformeerde kerkrecht maar één weg: die van tucht en uiteindelijk van schorsing en afzetting.

Het is nu de vraag in hoeverre er met de benoeming van vrouwelijke ambtsdragers in een gemeente sprake is van afwijking van Schrift en belijdenis. De generale synode, die in 1998 de vrouw in het ambt afwees, buigt zich binnenkort opnieuw over het onderwerp. Als ze besluit dat het principieel mogelijk is om over vrouw en ambt verschillend te oordelen, dan is een eventuele vermaning op dit punt niet aan de orde. Maar het is ook mogelijk dat de generale synode haar besluit aanscherpt en uitspreekt dat het binnen een gereformeerde Schriftbeschouwing niet mogelijk is om vrouwelijke ambtsdragers aan te stellen. Dan liggen de zaken weer anders.

Homoseksualiteit

De notitie over de geloofsbrieven en de weg van vermaan raken ook een ander onderwerp dat de kerken verdeelt: homoseksualiteit. Hoe gevoelig dat thema ligt, bleek vrijdagavond weer op de vergadering van de classis Zwolle in Urk. De gemeente in Zwolle –met ruim 4400 leden de grootste gemeente binnen het bijna 72.000 leden tellend kerkverband– biedt ruimte aan mensen die „in liefde en trouw” een relatie hebben met iemand van hetzelfde geslacht. De generale synode van de CGK sprak echter in 2013 uit dat homoseksuele omgang zonde is. Een gemeentelid met een homoseksuele relatie mag daarom niet worden toegelaten tot het doen van openbare geloofsbelijdenis, de heilige doop en de viering van het heilig avondmaal.

Lees ook

Classis doet voorstellen rond homostandpunt cgk Zwolle

De kerkenraad van Zwolle bereidde de gemeenteleden in een brief alvast voor op „de procedure die de kerk van Zwolle buiten het kerkverband zou kunnen plaatsen.” Maar zover is het nog niet. De classis vergadert waarschijnlijk in februari verder over een aantal voorstellen: moet de situatie in Zwolle worden gedoogd of wordt de weg van tucht, schorsing en afzetting ingeslagen? De classis Zwolle koos er vrijdagavond in ieder geval niet voor om de geloofsbrieven van de Zwolse afgevaardigden in te trekken.