Kunstinstallatie: onheilspellend duister in Amsterdamse Oude Kerk
De nieuwste kunstinstallatie in de Amsterdamse Oude Kerk roept kritiek op. Concertorganisatie Vox Humana schrapte zelfs het kerstconcert van organist Peter Eilander. De directrice van stichting De Oude Kerk vindt alle ophef zwaar overdreven. Tijd om poolshoogte te nemen.
Maandag, rond het middaguur. De Oude Kerk, midden in de rosse buurt. De entree is niet, zoals gebruikelijk, aan de zuidzijde, maar onder de toren. Schuifdeuren bieden toegang tot de hal onder het grote orgel.
De deur naar de kerk kiert open en je stapt een verduisterde ruimte binnen. Normaal gesproken valt het zonlicht door de hoge boogvensters, en staat het grote orgel, net gerestaureerd, te stralen. Nu zijn alle ramen ‘afgeplakt’ met matrassen. Slechts de flakkerende kaarsen in twee grote kandelaars-op-stellage in het schip verspreiden schaars licht.
Ineens vanuit de hoogte allerlei onheilspellende geluiden: geroffel, oehoegeroep, loeiende koeien, onweer? Het lijkt wel een spookhuis.
Eenmaal gewend aan het halfduister, ontwaar je aan weerszijden metershoge muren van zandzakken, op hun plaats gehouden door houten schotten. Op een aantal plekken is de ‘muur’ voorzien van ‘torens’: net een vesting.
De zijbeuken worden aan het zicht onttrokken; je kunt alleen rechtdoor lopen, richting de plek waar je het koorhek weet. Ook dat monument is weggewerkt. Hier moet je kiezen, links of rechts. Inmiddels zijn de geluiden –ze blijken uit speakers te komen– verstomd. De stilte is beklemmend.
Linksaf, onder het koororgel door, langs een derde kandelaar, aan de andere kant van de zandzakkenmuur terug. Ineens begint het heel hard te regenen; het geruis zwelt aan. Levensecht – uit de speakers.
In een zijbeuk aan de noordkant een vierde kandelaar; hier loopt de route dood; terug naar het koorhek dus. Daar kun je nog een stukje naar rechts, waar een vijfde kring kaarsen wenkt. Slechts een deel van deze zuidelijke beuk is toegankelijk. De kooromgang kun je niet in; de plaquette ter herinnering aan componist Sweelinck die zich daar bevindt, is dus niet bereikbaar; het koor zelf bevindt zich achter de zakken.
Dit is het dus: de installatie ”Poems for Earthlings” (Gedichten voor aardbewoners) van de Argentijnse kunstenaar Adrián Villar Rojas, die nu bijna twee weken loopt. Nog tot eind april zullen de zandzakken meer dan de helft van de kerk blokkeren.
Geheim
De vrijwilliger die net bij de kassa zat, is de kerk in komen lopen. Hij vertelt enthousiast, met gedempte stem. Hij was, met honderd anderen, betrokken bij de opbouw van de installatie. Drie weken is erover gedaan. Een geheim dat hij eigenlijk niet vertellen mag: niet in alle zakken zit zand; dat zou te zwaar zijn voor de zerken.
De geschiedenisstudent heeft ook de uitleg van de kunstenaar gehoord. In de achtenhalf uur dat de installatie per dag draait, komen allerlei soundtracks langs, als geconserveerde geluiden. Soms serene muziek, soms het geluid van de vleermuizen die in de kerk huizen, vertelt hij.
Hij weet van de kritiek, van het afgelaste concert. Tegelijk kan hij vertellen dat andere concerten wel doorgaan. Het ”Silence”-concert, komende vrijdag, in alle vroegte, waarbij pianiste Helena Basilova de ”restruimte” van de kerk –achter de zakkenwal– akoestisch verkent. En het tweede concert in de serie ”Monuments”, volgende week zaterdag, verzorgd door Matthias Havinga op het grote orgel.
Terwijl de student nog spreekt, komt er weer geluid uit de boxen; klassieke orkestmuziek met slagwerk. Dat doet weldadig aan.
De weg terug is snel afgelegd. Moet je echt voor zo’n rondje langs zandzakken 15 euro neertellen? Weer buiten op het plein voor de toren doet het zonlicht zeer aan de ogen.
