Tussen de 50.000 en de 100.000 Nederlanders raakten besmet met het Q-koortsvirus en duizenden werden er ziek tijdens de epidemie van 2007 en 2011. Een van hen is Eric van Schie (50), die lijdt aan het chronische Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS).

Lees ook

Bacterie zonder jasje verborgen ziekmaker

De inwoner van het Brabantse Grave liep in 2008 een zware griep op. „Ik was anderhalve week onder zeil.” Hij had toen niet het vermoeden dat het Q-koorts kon zijn. In 2013 kwamen er chronische klachten.

Van Schie dacht aanvankelijk dat hij leed aan een burn-out. Maar een behandeling met een psycholoog liep op niets uit. „Mijn hoofd wilde wel werken, maar mijn lichaam liet het afweten.”

Een arboarts adviseerde hem begin 2015 om zich te laten testen op QVS. Zijn huisarts geloofde niet dat daar de oorzaak lag, maar een test wees uit dat het toch QVS was. „Toen ging het balletje rollen.”

Van Schie bezocht het Q-koortsexpertisecentrum in het Radboudumc in Nijmegen. Maar daar konden ze niets voor hem betekenen. Intussen stapelden de klachten zich op. „Ik kon me niet meer concentreren en mijn geheugen liet me constant in de steek. Lezen en begrijpen wat er stond, lukte niet meer.”

Van Schie, die coördinator was bij een drukkerij, kwam thuis te zitten. Van 2015 tot 2018 ging hij „op alle vlakken” achteruit. Hij leed aan reumatische pijn. Uit bed komen kostte hem een uur. „Elke ochtend werkte ik een handje met pijnstillers naar binnen.”

Toen kreeg hij bericht van een QVS-patiënt die een therapie onderging bij dokter Kunst, arts in Beltrum. Na lang twijfelen zette Van Schie in april 2018 de stap om zich door hem te laten behandelen. Sindsdien bezoekt hij de arts regelmatig.

Tijdens de vijf maanden durende behandeling verdween de pijn geleidelijk. „Dat is het grootste winstpunt. Alleen hierom is de behandeling het al waard.”

Stoppen

Van Schie is een van de circa honderd QVS-patiënten die dokter Kunst momenteel onder zijn hoede heeft. Dat lukt net, in de vier dagen per week dat hij werkt. Tijd en energie voor meer patiënten heeft hij niet. „Ik kom weliswaar kwiek over, maar mijn leeftijd begint me toch parten te spelen. Over drie jaar en twee maanden wil ik stoppen, dan hoop ik 88 te zijn.”

Behalve Kunst zijn er voor zover bekend slechts twee artsen wereldwijd die zijn methode uitvoeren: Bertil de Klyn in Ellecom en Sabine Beutner in Berlijn.

De methode die dokter Kunst toepast, autovaccintherapie, gaat als volgt. Een patiënt die langskomt met QVS staat een aantal bloedmonsters af. Buisjes gevuld met bloed verdwijnen in een incubator die is ingesteld op 37 graden Celsius.

Na ongeveer zes weken gaat een buisje naar Pro Health Medical, een laboratorium in Nederweert dat uitzoekt of er schadelijke bacteriën in het bloed aanwezig zijn, die zijn ingekapseld in een celwand. Kunst: „Noem ze militairen in uniform.” Deze bacteriën kunnen worden uitgeschakeld met antibiotica, en zijn door hun jasje herkenbaar voor het immuunsysteem.

Blijken er ziekteverwekkende bacteriën in het bloed te zitten, dan wordt de behandeling veiligheidshalve gestaakt.

Een ander buisje gaat naar een laboratorium in Leeuwarden. Daar wordt met de zogeheten FISH-test bepaald of het bloed bacteriën zonder celwand bevat, en zo ja, welke soorten. „Dat zijn militairen die in hun hemd staan. Ze hebben hun tenue, de celwand, grotendeels uitgedaan.”

Talibanstrijders

Deze bacterievorm ontstaat volgens Kunst als gevolg van een immuunreactie van het lichaam, of door het gebruik van antibiotica. „Vergelijk het met talibanstrijders in Afghanistan. De Amerikanen gooiden bommen op hen, dat heeft zeker effect gehad. Maar veel krijgers bleven in leven en doken onder. Dat is precies wat deze bacteriën doen: ze verschuilen zich voor het immuunsysteem. Het zijn levende wezens die graag in leven willen blijven.”

Volgens Kunst is de bacterie die Q-koorts veroorzaakt, Coxiella burnetii, het immuunsysteem te slim af. „De cellen van het immuunsysteem die de bacterie moeten opruimen, de zogeheten macrofagen, trekken de bacterie aan om deze te doden, maar eenmaal binnen de macrofaag draaien de bacteriën de rollen om. Zij verliezen hun stevige buitenmembraan en veranderen daardoor in celwandloze bacteriën die zich vermeerderen. Vervolgens veranderen ze ook andere macrofagen in broedcellen voor nieuwe Coxiella’s; denk aan het turfschip van Breda.”

In een studie dit jaar gepubliceerd in de Journal of Medical Microbiology and Diagnosis laat Kunst zien dat er levende Coxiella’s zonder celwand aanwezig zijn in witte bloedcellen van QVS-patiënten.

Celwandloze bacteriën verstoppen zich volgens Kunst in organen en richten daar schade aan. Als gevolg hiervan ontstaan volgens Kunst chronische aandoeningen zoals QVS en de ziekte van Lyme. De oorzaak van deze aandoeningen zou je daarom kunnen aanpakken door celwandloze bacteriën te bestrijden. Dat is precies waar de autovaccintherapie zich op richt.

Buisjes bloed die mensen afstaan worden in totaal zo’n acht weken bewaard in een stoof. In die tijd gebeurt er van alles. Macrofagen breken open, waarna celwandloze bacteriën –die daarin verstopt zitten– vrijkomen. Die gaan ook dood en laten hun DNA vrij. Dat is relatief stabiel en blijft intact. Na acht weken wordt het bloed via een onderhuidse injectie weer teruggebracht in de patiënt. Door dit herhaaldelijk te doen ontstaat op den duur een immuunreactie tegen het bacterieel DNA, stelt Kunst. „In de praktijk is dit een doeltreffende aanpak gebleken.”

Vraagtekens

Bij tientallen patiënten heeft de behandeling tot vermindering van hun klachten geleid, vertelt Kunst. Toch zetten verschillende medici vraagtekens bij zijn behandelmethode.

Prof. dr. Huub Savelkoul, als immunoloog verbonden aan Wageningen University, vraagt zich af of de celwandloze variant van de Q-koortsbacterie überhaupt bestaat. „De studie die hierop wijst is uitsluitend gebaseerd op uiterlijke kenmerken en niet op biochemische of moleculaire technieken. Andere, meer diepgaande publicaties over Q-koorts maken er geen melding van.”

Ook heeft hij moeite met de immunologische onderbouwing van Kunst. „Als je alleen DNA inspuit, is een immuunreactie bijna niet voor elkaar te krijgen. Maar als je DNA bindt aan een eiwit, krijg je wel een reactie: tegen het eiwit en het DNA.” Volgens de hoogleraar zou je daarom DNA in combinatie met een bacterieel eiwit moeten toedienen om een sterke en gerichte immuunrespons te krijgen die specifiek is voor de Q-koortsbacterie.

Puur bacterieel DNA inbrengen kan volgens Savelkoul het immuunsysteem wel een beetje activeren met een acute reactie, met gunstige effecten. „Dat kan positief zijn bij het onderdrukken van ontstekingen, zoals artritis. Ook kan het de start van een ziekteproces afremmen.”

De immunoloog acht het niet onmogelijk dat het teruggespoten bloed ook eiwitfragmenten van de Coxiellabacterie bevat. „Maar is dat genoeg voor een gerichte immuunrespons? Misschien de ene keer wel, maar een andere keer niet. Kunst zal beter moeten onderbouwen hoe een gerichte immuunreactie op gang komt. Nu vind ik het nog erg speculatief.”

Een andere vraag die de hoogleraar heeft: hoe krijg je een immuunreactie op de juiste plek? „Spuit je bloed terug in de bloedbaan, dan zou dat een immuunreactie door het hele lichaam kunnen teweegbrengen. Dat lijkt me heel link.”

Hierbij is het belangrijk dat je weet waar de Q-koortsbacterie zich schuilhoudt. „Is dat in de hersenen, dan moet je de bloed-hersenbarrière tijdelijk lek maken. Dat is mogelijk met bepaalde medicijnen, maar dan wil je er wel zeker van zijn dat de bacterie in de hersenen zit.”

De hoogleraar adviseert Kunst om bij zijn patiënten eerst te testen of hun immuunsysteem nog goed reageert. „De mensen die met chronische klachten bij Kunst langskomen, hebben vaak al diverse behandelingen achter de rug, waardoor hun immuunsysteem kan zijn platgelegd. Als je dan een immuunreactie wilt uitlokken, moet je ontzettend uitkijken. Zelfs een normaliter onschuldige bacterie kan dan gevaarlijk worden.”

Savelkoul ondersteunt de methode van Kunst daarom niet. „Eerst moeten mijn vragen opgelost zijn.”

Ook Annemieke de Groot, directeur-bestuurder van stichting Q-support, raadt QVS-patiënten niet aan om naar dokter Kunst te gaan. „Uit principe bevelen we geen onbewezen behandelingen aan. Er is eerst gedegen onderzoek nodig. Zeker als er, zoals bij QVS, sprake is van een kwetsbare groep mensen die wanhopig op zoek is naar een behandeling. Maar uiteindelijk maken mensen zelf een keuze.”

Fred Verdult, voorzitter van de Lymevereniging, deelt die mening. „Laat mensen zelf beslissen. Ik snap wel dat patiënten hun toevlucht nemen tot onbewezen behandelingen, omdat hun klachten in de reguliere geneeskunde vaak niet serieus worden genomen of omdat er simpelweg te weinig behandelcapaciteit is.”

Verbeteringen

Dokter Kunst heeft inmiddels honderden mensen behandeld met de autovaccintherapie. De meeste patiënten hebben QVS en lyme, maar soms ook psoriasis of reuma.

De resultaten verschillen sterk per persoon, vertelt Kunst. „Ik heb een vrouw met QVS behandeld die, toen ze voor het eerst bij me langskwam, haar kwaliteit van leven beoordeelde met een 3. Na een kuur van een halfjaar geeft ze zichzelf een 9.”

Andere patiënten nemen minder verbeteringen waar. „Sommige QVS-patiënten blijven veel te lang met hun klachten lopen voordat ze bij me langskomen. De bacteriën kruipen in organen en kunnen bijvoorbeeld de hartkleppen, de schildklier of andere hormoonklieren beschadigen. Dat kan ik niet zomaar oplossen.”

Waar kunnen de patiënten over drie jaar, als Kunst ermee stopt, met hun klachten heen? „Misschien lukt het me om een opvolger te vinden. De methode om nu een autovaccin te maken is nog beperkt, omslachtig en staat onder kritiek. Ik ben nu met een methode bezig die veel eenvoudiger is. Er is vast iemand te vinden die daarmee verder wil.” Hoe die nieuwe methode werkt, wil hij voorlopig geheim houden.

Dit is het slot van een tweeluik over celwandloze bacteriën.