„De razzia is in Putten nooit ver weg”
Van hier werden zij weggevoerd. In aanwezigheid van prinses Beatrix herdacht Putten woensdag in de Oude Kerk de razzia van 1 en 2 oktober 1944.
Ds. D. Nijenhuis (PKN) –zoon van een verzetsstrijder– noemt de aantallen: 659 mannen weggevoerd; de jongste nog maar 16 jaar. Er werden 552 slachtoffers betreurd. Zij zagen hun geliefden nooit terug. „Een vreselijk drama.”
„Gruwelijke gebeurtenissen die pikzwarte schaduwen over Putten hebben geworpen”, zegt staatssecretaris Blokhuis. „Schaduwen die zich uitstrekken tot in de levens vandaag.”
De razzia –een wraakactie na de aanslag op een Duitse auto– wordt elk jaar herdacht. Koningin Beatrix was er in 1994 bij. Vijfentwintig jaar later is ze er weer. Ze spreekt met nabestaanden en loopt daarna naar de Oude Kerk.
Die zit inmiddels vol. Geen wonder, „de razzia is in Putten nooit ver weg”, zegt burgemeester H. A. Lambooij. Als hij ouderen bezoekt, gaat het vaak over de oorlog. Ook over de razzia. „Niet zelden stokt het gesprek.”
Drs. J. N. van den Hoorn, voorzitter van de organiserende Stichting Oktober 44, vertelt het verhaal van Hendrikus Smeenk. Getrouwd op 6 oktober 1943. Weggevoerd op 2 oktober 1944. Overleden op 9 december 1944, 38 jaar oud. Op 30 december werd zijn zoon geboren.
Band met Ladelund
Zulke verhalen zijn er veel. Slechts 48 mannen overleefden de gevangenschap. Staatssecretaris Blokhuis noemt het „van onschatbare waarde” dat die 48 hun verhaal vertelden en dat er briefjes en andere herinneringen zijn aan de gebeurtenissen van destijds. „Met ontzag” kijkt de staatssecretaris naar de band die ontstond tussen de Puttenaren en de bevolking van Ladelund, nabij het kamp waar tal van Puttenaren geïnterneerd waren.
Die band blijkt: er is een grote delegatie uit Ladelund aanwezig, tezamen met vertegenwoordigers van andere Duitse plaatsen en uit België en Engeland. Deze kerk, zegt burgemeester Lambooij, was een plaats van angst en vertwijfeling, later ook van stank, honger en dorst. De mannen van Putten waren hier bijeengedreven. Toen moesten ze lopen naar de trein. Ze gingen naar Kamp Amersfoort, en later naar Duitsland. In Putten gingen meer dan honderd gebouwen in vlammen op. „De gevolgen van de razzia zijn achter vele voordeuren nog steeds voelbaar.”
Putten waardeert het medeleven van prinses Beatrix. „Uw grootmoeder, prinses Wilhelmina, schreef al dat Putten een weduwendorp was geworden.”
Op de proef
Mevrouw F. Scheijde leest Psalm 84, in de Statenvertaling. Ds. Nijenhuis mediteert over Psalm 31: „Mijne tijden zijn in Uw hand.” Staande wordt Psalm 84:3 en 4 gezongen. Ds. C. B. Holland liet die verzen 75 jaar geleden zingen, nadat hij met de gevangenen had gebeden. Daarna werden ze afgevoerd. „Ik heb vaak gedacht: Wat zal dat geloof zwaar op de proef zijn gesteld”, zegt de burgemeester.
Ds. T. Wijnsma (CGK) leest Openbaring 21:1-7 en bidt het Onze Vader. Staatssecretaris Blokhuis had het al gezegd: „Wat mooi dat hier Openbaring 21 wordt gelezen: „En God zal alle tranen van hun ogen afwissen.” We kunnen alleen vieren als we ook gedenken. Als we onze geschiedenis doorgeven aan de volgende generaties.”
Straks, op de herdenkingshof, wordt het Wilhelmus alleen gespeeld; de Puttenaren luisteren zwijgend. Hier in de kerk zingen ze het des te meer uit volle borst: „De tirannie verdrijven die mij mijn hart doorwondt.”
Op de hof legt de burgemeester een krans. De staatssecretaris volgt. De commissaris van de Koning. Stichting Oktober 44. Kinderen van School Diermen. En tal van anderen meer.
