Met een grauw bepalen twee jonge varkens de onderlinge verhouding, waarna ze elk huns weegs gaan. Een viertal met aarde bedekte silo’s, die wel wat weg hebben van iglo’s, vormen het onderdak voor de dieren, die bij Herenboeren Wilhelminapark in Boxtel rondscharrelen tussen de eikenbomen. „De stallen zijn rond, dus ze kunnen nooit in een hoek worden gedreven en altijd ontsnappen, legt bestuurder, herenboer en woordvoerder Douwe Korting uit.

De varkens eten brokken, gras en kruiden. Vandaag worden ze getrakteerd op beschadigde valappels. De dieren leveren vlees, maar halen ook de achtergebleven knollen uit het veld als de aardappels zijn gerooid. Korting wil maar zeggen dat er volop interactie is tussen de bedrijfsonderdelen.

Groente

Verderop groeien bloemkool, rode kool en boerenkool, acht soorten sla, bonen, pompoen en venkel. Bij elkaar 54 soorten. De groente is in stroken en op verschillende tijdstippen aangeplant, zodat die gedurende het hele seizoen beschikbaar is.

Ertussenin liggen perceeltjes met groenbemesters, die later met een ander gewas worden ingezaaid. Een uitgekiend wisselsysteem met een cyclus van acht jaar voorkomt uitputting van de grond en zorgt dat die vruchtbaarder wordt en een betere structuur krijgt. Afval van het bedrijf wordt omgezet in meststof en zo ontstaat op den duur een gesloten systeem.

Achter de tuin ligt een veld waar zonnebloemen en zoete mais elkaar afwisselen. „Vorig jaar hebben de dassen hier een flink deel ervan opgegeten.” Nog wat verderop wordt voer verbouwd voor het vee.

Witte paters

Herenboeren Wilhelminapark is een collectief van bijna tweehonderd huishoudens die elk tweeduizend euro hebben ingelegd om de boerderij op te starten.

Het geld is uitgegeven aan het gebruiksklaar maken van een kleine twintig hectare langs de A2 bij de afslag Boxtel-Noord/Sint Michielsgestel. Daar woonden tot de eeuwwisseling de Witte Paters, ook bekend als Missionarissen van Afrika.

Verder is het geld besteed aan de aanschaf van planten, pootgoed, dieren, hekken en hokken, de aanleg van het irrigatie- en beregeningssysteem en de aankoop van een volledig geautomatiseerd mobiel kippenhok.

Een boerderij ontbreekt, de boer woont gewoon in zijn eigen huis en de grond wordt gepacht van de Marggraff Stichting. Die nam het landgoed in 2002 over van de laatste telg van een Duits geslacht dat hier zevenhonderd hectare boerenland bijeen bracht. Ooit bedoeld om de bevolking van Den Bosch te voeden. Die functie ging verloren, maar krijgt het landgoed nu terug. „Het moet nog 199 jaar duurzaam worden beheerd; dat biedt ons zekerheid.”

Tas afhalen

De leden kunnen elke week een tas met groente, fruit en eieren afhalen. Dat kost hun grosso modo 500 euro per jaar per persoon. Dat geld is voor de bedrijfsvoering en het salaris van de boer.

Vegetariërs betalen 6,50 euro per week, liefhebbers van een steak, gehaktbal of kipfiletje 11,00 euro. Als het tegenzit, zoals met de worteloogst, die twee keer mislukte, zit er minder in de tas. Na uitbraak van acute snot, een kippenziekte, werden de vogels geslacht en waren er een tijdje geen eieren en kipfilet.

Nul invloed van buitenaf

Inmiddels staan er twee volledig automatische kippenstallen met 249 vogels, één voor leghennen en één voor het mesten van haantjes. „In de toekomst gaan we zelf eieren uitbroeden, want we willen toe naar nul invloed van buitenaf”, aldus initiatiefnemer Geert van der Veer, die druk is met het opzetten van meer vestigingen.

Boer Geert van der Bruggen is in dienst en krijgt een vast salaris. Hij zet het bedrijf op poten, maar staat volgens de oprichters „niet bloot aan perverse prikkels die op termijn leiden tot schade aan dieren, bodem of milieu. We willen een ander systeem van landbouw bedrijven”, vat Korting samen. Hij benadrukt dat Herenboeren in de praktijk wel, maar formeel niet biologisch is. „Dat label, dat 5000 euro per jaar kost, hebben wij niet nodig. Wij hebben geen klanten, we produceren voor onze leden.”

Bonen

De leden zijn meer dan alleen afnemers. Ze bepalen mee wat er wordt geteeld. „Uien en aardappelen heb je altijd nodig”, legt Korting uit, „maar als mensen venkel willen of juist geen paksoi, dan is dat mogelijk.”

Zo was er veel belangstelling voor bonen, maar vond de boer dat te arbeidsintensief. Toen is besloten dat hij ze aanplant en dat een groepje leden ze plukt. Uitgangspunt blijft dat de boer het werk doet, zo nodig met seizoenskrachten. „Wie zin heeft kan meedoen, maar alleen in overleg met boer Geert. Wie op eigen houtje wat wil doen, begint maar een moestuin.” Betrokkenheid is mooi, maar er moeten goede producten worden geleverd.

Opbouwen

Geert van der Bruggen runt het bedrijf. Hij komt uit een boerenfamilie en deed de hogere agrarische school. Samen met zijn ouders heeft hij een melkveebedrijf en daarnaast werkte hij als vertegenwoordiger. Die baan ruilde hij graag in. „Ik vind het leuk om dit mee op te bouwen”, lacht hij, terwijl de biggen achter hem aan dartelen omdat ze brokken krijgen.

In het weiland loopt een dozijn brandrode runderen, in plaats van de limousines die Wilhelminapark eerder hield. Over zo’n verandering besluit niet boer Geert, maar het bestuur. Dat zet eens per jaar samen met de leden, de Herenboeren, de grote lijnen uit.

Dat Herenboeren in Boxtel in 2016 begon op een steenworp afstand van de plek waar zo’n vijftig jaar eerder de kiem werd gelegd voor de alternatieve landbouw van de Kleine Aarde, is niet meer dan toeval, verzekert Korting. „Oprichter Geert van der Veer van Herenboeren woont in Boxtel.”

Omdenker

Landbouwkundig omdenker Van der Veer wil met een serie collectieven van burgers, de Herenboeren, de voedselvoorziening veranderen, en daarmee het landbouwsysteem dat de natuur schade berokkent. Twintig hectare die professioneel en volgens de nieuwste inzichten worden verbouwd, zijn volgens hem voldoende om vijfhonderd monden, zo’n tweehonderd huishoudens, te voeden. Met 35.000 van dergelijke Herenboerderijen, bij elkaar 700.000 hectare, kan Nederland zichzelf voeden.

Als de burger eigenaar wordt van het bedrijf, krijg je een andere dynamiek, is de gedachte. De boer, de burger, de leveranciers en andere partners vormen een ander speelveld. De bank wordt overbodig en dwingt de boeren niet langer in het keurslijf van investeren en nog eens investeren.

>>rd.nl/boerennatuur

„Boeren en landgoedeigenaren doen graag mee”

Herenboeren Nederland is een paraplu waaronder de collectieven worden opgericht. Er zijn initiatieven in verschillende stadia. Nieuwe bedrijven gaan komend seizoen draaien in Breda, Rotterdam en Weert. Onder meer in Leende, Tilburg, Helmond, Nieuwkoop, Utrecht, Ede en Assen zijn al stichtingen en coöperaties opgericht ten behoeve van nieuwe vestigingen. Ook in Haarlem en op Walcheren zijn daarvoor al stappen gezet.

Het initiatief voor deoprichting komt vanuit de burgers. Er zijn 150 huishoudens nodig om plannen kans van slagen te geven.

Herenboeren Nederland verwacht de komende jaren steeds drie tot vijf nieuwe bedrijven te vestigen. Die collectieven opereren zelfstandig, maar kunnen leunen op de kennis en ervaring van Herenboeren Nederland. Volgens Herenboeren doen tientallen boeren graag mee. Ook eigenaren van landgoederen melden zich om hun terrein een nieuwe impuls te geven. Onder hen Natuurmonumenten, waar Herenboeren Loenen van huurt.

>>herenboeren.nl