Dominee Michal Jablonski uit Warschau zegt het met veel overtuiging: „Als protestant kun je het bijna met geen enkel standpunt van PiS eens zijn. De mensen van PiS willen het aantal immigranten zoveel mogelijk beperken, ze willen het onafhankelijke rechtssysteem ontmantelen, ze zijn corrupt en bedrijven vriendjespolitiek.” Maar het ergste vindt Jablonski dat PiS zo’n hechte band heeft met de rooms-katholieke kerk. „De regeringsleiders hebben regelmatig contact met bisschoppen en aartsbisschoppen en het is onduidelijk hoe de verhoudingen precies liggen. Het is een mistig gebeuren, maar dat de kerk veel invloed heeft op de politiek, is duidelijk.” Jablonski wijst erop dat er geen sprake is van een scheiding tussen kerk en staat. „Tijdens de communistische tijd was de rooms-katholieke kerk de vertegenwoordiger van het volk en bewaarde ze grote afstand tot de machthebbers. Tegenwoordig is dat heel anders.”

Gering

Jablonski is voorganger van de ”Reformed Protestant Church” in Warschau, een denominatie die enigszins vergelijkbaar is met de PKN in Nederland. De gemeente heeft ongeveer 450 leden – zeer gering voor een stad met twee miljoen inwoners. Maar Jablonksi zegt dat het aantal leden groeit. „Ieder jaar komen er tien tot twaalf bekeerlingen bij.”

Het aantal protestanten in Polen is sowieso beperkt. Van de 38 miljoen Polen zijn er slechts 145.000 protestant – dat is minder dan 0,3 procent van de bevolking. De protestanten zijn verdeeld in zo’n 80 denominaties. De grootste groepen zijn de lutheranen, de pinkstergemeenten en zevendedagsadventisten. Zo’n 5 procent van de protestanten behoort tot een calvinistische stroming. Zij zijn lid van de ”Protestant Reformed Church” of van de ”Evangelical Reformed Church”.

Rechterflank

In de noordelijke havenstad Gdansk is dominee Pawel Bartosik voorganger in de ”Evangelical Reformed Church”. In een zaaltje achter de oude stadsmuur komen ’s zondags zo’n dertig gelovigen samen. Deze denominatie vertoont qua opvattingen overeenkomsten met de rechterflank van de PKN in Nederland. De kerk is tegen abortus en tegen het homohuwelijk. Dat is ook de reden dat dominee Bartosik, heel anders dan Jablonski in Warschau, wel veel sympathie heeft voor de politieke overtuigingen van PiS. Want ook PiS is tegen het homohuwelijk, en ook PiS wil de abortuswet aanscherpen. Verder is de partij tegen werken op zondag. Onlangs is er een wet aangenomen die grootwinkelbedrijven verbiedt hun werknemers op zondag te laten werken. „PiS doet heel goede dingen,” zegt Bartosik. „Veel protestanten denken dat ze rustig op de oppositie kunnen stemmen, maar dat zijn voor het merendeel liberale partijen die in feite tegen de kerk zijn, of het nu de rooms-katholieke kerk is of de protestantse.”

Bartosik staat ook helemaal achter een uitspraak van de Poolse premier Mateusz Morawiecki, die onlangs zei dat het zijn droom is om Europa te herkerstenen en de EU tot haar christelijke wortels terug te brengen.

Vijandschap

Net als Jablonski ondervindt Bartosik weinig vijandschap van de rooms-katholieke kerk. „We hebben als kleine protestantse minderheid geen enkel probleem. Er is godsdienstvrijheid en wanneer we met ons kraampje hier in de stad evangeliseren, merken we dat mensen geïnteresseerd zijn.” Bartosik en zijn vrouw zijn rooms-katholiek opgevoed. Toen ze in 1998 overgingen tot het protestantse geloof, werden ze nog beschouwd als ketters, maar tegenwoordig is er veel meer tolerantie. Volgens Jablonski is dat onder andere een gevolg van de toetreding tot de Europese Unie in 2004. „Toen werd het veel gemakkelijker om te reizen en om in andere landen te werken, en ontdekten velen dat er meer is dan de rooms-katholieke kerk.”

Secularisering

Het in contact komen met andere culturen heeft er ook toe geleid dat de secularisatie in Polen toeslaat. Volgens officiële cijfers behoort nog steeds 97 procent van de 38 miljoen Polen tot de rooms-katholieke kerk. Maar het aantal mensen dat iedere zondag de mis bezoekt, wordt steeds minder: officiële cijfers geven aan dat het in 2016 was gezakt naar 37 procent. Volgens onderzoeken gaat dat jaarlijks met 3 procent achteruit. Vandaag de dag zou dus nog maar 30 procent van de bevolking de zondagse mis bezoeken.

Volgens dominee Jablonksi is er een grote tweedeling binnen de Poolse rooms-katholieke kerk. „Aan de ene kant heb je de hiërarchische top die er zeer conservatieve opvattingen op na houden. Aan de andere kant zijn er de gewone gelovigen die veel modernere opvattingen hebben.”

De kerkelijke leiders hebben de touwtjes echter nog stevig in handen en ze weten ook de boeren achter zich te houden.

Hoeveel macht krijgt de bisschop?

Zondag zijn er verkiezingen voor de Europese Unie; in oktober volgen verkiezingen voor het Poolse parlement. Iedereen is nu al benieuwd hoe de verhoudingen komen te liggen: zal PiS de macht houden of zullen de liberale partijen weer invloed krijgen? Voor protestanten is vooral dit van belang: hoe groot wordt de invloed van de rooms-katholieke kerk op de politiek?