Eind november 2018 was het zover. Een Chinese wetenschapper, dr. Hè Jiànkuí, liet de wereld vanuit het niets weten dat het hem was gelukt. Lulu en Nana zijn op 8 november 2018 geboren. Het DNA van de tweeling heeft hij zó aangepast, dat ze niet kunnen worden besmet door hiv, het virus dat aids veroorzaakt. Een prachtige eigenschap toch in onze door en door verseksualiseerde wereld?

Hè Jiànkuí maakte gebruik van een nieuwe techniek: CRISPR-Cas 9. Die maakt gebruik van het natuurlijk afweermechanisme tegen virussen. Bacteriën slaan stukjes virus-DNA op in hun eigen DNA. Deze zogenaamde CRISPR’s zijn het geheugen van het afweersysteem. Ze hebben altijd een genetische ‘foto’ van de vijand bij zich. Ze sturen huurmoordenaars (RNA) met deze foto op pad. Die knippen al het DNA in hun buurt dat lijkt op het stukje dat ze bij zich hebben kapot.

De CRISPR kunnen we zodanig aanpassen, dat ze heel specifiek elk DNA-fragment kan herkennen en kapot kan laten knippen door RNA. Het is ook een soort ‘turbo-methode’ in het verhelpen van mutaties die ziekten veroorzaken of in het verbeteren van gewassen én nu dus van mensen. De geboorte van de designbaby’s, Lulu en Nana, zet de deur daarvoor op een kier.

Deze feiten staan niet op zichzelf. Met behulp van nanotechnologie kunnen we de beheersing van het menselijk lichaam steeds verder doorvoeren. Zo wordt geprobeerd om biologische en mechanische of elektronische systemen samen te voegen. Denk aan het plaatsen van prothesen aan en in de lichamen van mens en dier. Of aan het in de hersenen implanteren van chips waarbij zenuwcellen vastgroeien aan elektroden. De mens wordt robot en de robot mens.

De afgelopen decennia is er ook een indrukwekkende toename van kennis en inzicht in de moleculaire biologie. Daardoor kunnen we stamcellen steeds beter laten uitgroeien tot embryo-achtige structuren. Die stellen voor belangrijke ethische vragen: Hebben die dezelfde juridische status als menselijke embryo’s? Verdient een celkweek die een deel van een embryo nabootst dezelfde ethische bescherming?

In de moderne biotechnologie en voortplantingsgeneeskunde, in diagnostiek en therapie trekken gentechnologie en ICT samen op. Denk aan prenatale diagnostiek met selectieve abortus én in-vitrofertilisatie en genetische diagnostiek voordat het kunstmatig verwekte embryo wordt ingebracht. Die gaat gepaard met embryoselectie. Grof gezegd: alleen gewenste kinderen mogen worden geboren. Zo zijn we vanuit China heel dicht bij huis aangekomen.

Prenatale screening

Met prenatale screening vellen ouders een ondoenlijk vonnis over de zwangerschap: het kind behoeden of behouden voor zijn toekomst. Hopen op een gezond kind verandert in kiezen voor een gezond kind. We streven naar uiterste perfectie. Maar gaat dat ons gelukken en wordt zo onze veel geroemde kwaliteit van leven écht versterkt?

Is er niet ook wat te zeggen voor vergaande technologische zelfverbetering?

Een achterliggende filosofie dat het ideaal van mensverbetering koestert, is het transhumanisme. De mensheid kan en moet zich verder ontwikkelen. Die ontwikkeling moet zover gaan, dat er een nieuwe soort ontstaat. Die wordt aangeduid als ”post-human”, een onsterfelijke spirituele machine. Een transhumanist zou je kunnen omschrijven als iemand die geïnteresseerd is in de versnelling van de evolutie van de mens naar de ”post-human”. Bekende transhumanisten zijn bijvoorbeeld Teslatopman Elon Musk en Raymond Kurzweil, technisch directeur bij Google.

De analyse van achtergronden en de betekenis van de moderne techniek is een belangrijke. Bij de CRISP-methode bijvoorbeeld moeten we voorkomen dat onbedoeld ook andere genen wijzigen. Die schade is bij muizen intussen aangetoond. Cellen waarin de gentherapie is geslaagd, blijken bovendien een verhoogde kans te hebben om uit te groeien tot kankercel. De mogelijkheden zijn groot en de twijfels nog niet kleiner.

Toch is het niet allereerst de techniek die ons zorgen baart. Nee, het gaat om de mensvisie van waaruit de techniek wordt aangestuurd. In het transhumanistisch zelfbeeld bestaat het ‘belevende zelf’, het ‘ervarende ik’ niet. De belevende en bezielende mens is in het transhumanistische verhaal een lastpost. Een lastpost overigens die met vallen en opstaan en door levenservaring zich kan ontwikkelen tot een moreel mens. Een moreel mens die zich kan inleven in de ander, die zich concreet en niet abstract kan inzetten voor de samenleving.

Grens

Hoe nu te denken over de mogelijkheid dat de mens nu ook zichzelf gaat veredelen? Waar ligt de grens tussen genezen en verbeteren? Veranderingen in de ‘kiembaan’ –een aanpassing van het DNA via zaad- of eicellen, zoals bij de CRISPR-methode– heeft grote consequenties. Deze veranderingen worden doorgegeven aan het nageslacht.

Is het tijd om het wereldwijde verbod op kiembaanveranderingen op te heffen? Of is het praktisch onmogelijk om het gebruik van die technieken in goede banen leiden? Deze vragen raken aan de toekomst van de mensheid.

Het is praktisch onmogelijk om een scherpe grens te trekken tussen genezen en verbeteren. Daarom is de belofte van een strikt gereguleerd en beperkt gebruik van kiembaanmodificatie een illusie. We moeten dus een grens leggen tussen technieken die heel de mens betreffen, zoals klonen of kiembaantherapie, óf alleen een orgaan of functie.

Menselijke waardigheid

Richtinggevend bij deze kwesties is de menselijke waardigheid. De idee van de unieke waardigheid van de mens hangt nauw samen met de joods-christelijke gedachte dat alle mensen kinderen zijn van dezelfde Goddelijke Vader. Het respect voor elk individu steunt op het besef van een heilig karakter van elk menselijk wezen en uiteindelijk op een besef van God.

Wij blijven verheven boven dieren. Onze chromosomen zijn het enige en tevens unieke dat alle mensen gemeen hebben. Laten we die juridisch beschermen tegen elke aanpassing door toedoen van de mens. Designbaby’s en de CRISPR-techniek om menselijke embryo’s genetisch te veranderen horen niet in de fertiliteitskliniek. Vanuit dit perspectief bezien handelde Hè met zijn genetische manipulatie tegen de menselijkheid. Manipulatie zet de werkelijkheid naar eigen hand, beheerst krachten, gebruikt voorwerpen ten eigen bate los van leefwereld en milieu. Deze manipulatie veroorzaakt vervreemding. Ze vertekent en fragmenteert de wereld. Betekenis valt dan samen met bruikbaarheid voor productie en consumptie.

Onze cultuur is gestempeld door de joods-christelijke levensvisie. Die levenshouding van waardering en aanvaarding leidt tot begrip, zorg, respect en bewondering. In die visie leren we hoe God Zich kenbaar maakt in de Bijbel, in de natuur en in de geschiedenis. Dan krijgt de dubbele werkelijkheid van ons leven een concreet gezicht. Dat is ook de steeds weer herhaalde metafysische uitnodiging aan de seculiere levensvisie.

De auteur was docent ethiek. Dit artikel is een samenvatting van een lezing die hij hield voor studentenvereniging Solidamentum op 27 december in Barneveld.