Wist je dat in veel scrubs duizenden microplastics zitten? En in huidcrèmes vaak parabenen? Met deze bezwerende woorden wordt in een paginagrote advertentie op de achterkant van de Metro van 27 november voor natuurproducten gepleit. Als dat nog niet voldoende overtuigend is: „Parabenen kunnen je lichaam binnendringen en de EDC variant kan je hormonale systeem beïnvloeden.” Je moet er niet aan denken! En dan hebben we het nog niet eens over SLS, die ook in huidverzorgingsproducten zit. Maar het adverterende bedrijf heeft „deze chemische stoffen vervangen door natuurlijke ingrediënten”.
Laat er geen misverstand over bestaan: ik ben helemaal voor natuurproducten. Maar de manier waarop ze in deze advertentie worden aangeprezen, is wat mij betreft niet koosjer. Hier wordt wetenschappelijk jargon misbruikt om de consument te overbluffen. Weet de consument wat microplastics zijn? Met parabenen weet de gemiddelde consument ongetwijfeld helemaal geen raad. Zijn het een soort kriebelbenen? De EDC-variant is nog raadselachtiger. Waar is het eigenlijk een variant van? En dan SLS. Waar staat dat voor? De advertentie gaat er niet op in. Het interessantst is misschien nog wel de vermeende tegenstelling tussen „chemische stoffen” en „natuurlijke ingrediënten”. Alsof er niet-chemische stoffen bestaan. Dat zou hetzelfde zijn als een niet-natuurkundige steen. Alle stoffen hebben een chemische samenstelling. Maar de term „chemische stof” suggereert meer dan dat.
De bezwerende taal verhult ondertussen onzekerheden in de wetenschap. Welke parabenen (het zijn conserveermiddelen die voorkomen dat bacteriën zich ontwikkelen en in de huid dringen) precies risico’s opleveren voor wat, is nog volop in onderzoek. Microplastics worden vanaf 2012 gaandeweg al uit de cosmetica gebannen, dus zo uniek is het allang niet meer om een product te verkopen zonder die kleine stukjes plastic die voor een schurende werking zorgen. Kortom: het taalgeweld verhult meer dan het informeert.
In de medische wereld wordt helaas ook nogal eens tegenover patiënten geschermd met vakjargon. Toch is het omgekeerde, alles recht voor zijn raap zeggen, ook niet ideaal. Dat laten Frans Meijman en Annelies Bakker zien in het boek ”Medische mensentaal”, dat op 26 november gepresenteerd werd in de Zuiderkerk in Amsterdam. Als een patiënte met teruggekeerde borstkanker van de arts te horen krijgt dat haar borst destijds „kapot gestraald” is, en dat daarom geen bestraling meer mogelijk is, is die informatie wel vrij van vakjargon, maar psychologisch buitengewoon ongelukkig uitgedrukt. Meijman en Bakker pleiten daarom voor een communicatie op maat, per patiënt afgestemd op wat die aankan. Misverstanden ontstaan voor je er erg in hebt. Als je te horen krijgt dat de uitslag van het onderzoek ”negatief” was, betekent dat in veel gevallen goed nieuws, want waarvoor gevreesd werd, is niet gevonden. Maar op het eerste gehoor klinkt het niet best. De kunst is om duidelijk en eenduidig te zijn in de communicatie, maar zonder te vervallen in het beroepsjargon, dat voor de patiënt niet eenduidig is.
Opmerkelijk dat het boek van Meijman en Bakker in een kerk gepresenteerd werd. Ooit werd in die Zuiderkerk het Woord van God gecommuniceerd. Uit dat Woord leren we dat de mens door God verantwoordelijk gehouden wordt voor zijn doen en laten. Daarom is er ”ethiek van de communicatie” nodig. Wij moeten verantwoord omgaan met ons taalgebruik, ook in de commercie. Niet alleen de producten moeten eerlijk zijn (fairtrade), maar ook de manier waarop ze worden aangeprezen.
Bij de advertentie waarmee dit verhaal begon, prijkt een afbeelding van een soort Adam in het struikgewas (beneden de torso geheel bedekt overigens). „Laat de natuur jou verzorgen” staat eroverheen afgedrukt. Mooie gedachte, maar voor Adam gold bovenal dat hij zich door God moest laten verzorgen. Misschien kan dat er in de volgende versie van de advertentie ook meteen maar bij?
Prof. dr. Marc J. de Vries is bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte aan de Technische Universiteit Delft. Reageren? rubriekforum@refdag.nl
