Advocaat Asia Bibi: Neem mij mijn eer niet af
De zaak-Asia Bibi is voor advocaat Saif-ul-Malook (62) met stip de meest gevoelige kwestie waarmee hij in zijn leven als jurist te maken kreeg. „Toen ik deze zaak op me nam, voelde het alsof ik een bomvest aantrok. Je opwerpen als advocaat van de bekendste verdachte van godslastering staat in Pakistan gelijk aan zelfmoord.”
Hij oogt energiek, de advocaat van Asia Bibi, de Pakistaanse christin die in 2010 ter dood werd veroordeeld. Nadat het hooggerechtshof woensdag het vonnis tegen Bibi vernietigde, verliet Malook zaterdag zijn land. Kort nadat hij maandagmiddag in Den Haag de internationale media te woord heeft gestaan, neemt hij de tijd voor een interview.
Malook, klein van stuk, kijkt met vorsende blik over de rand van zijn bril. „Vraag maar, ik heb de tijd, al moet het drie, vier uur duren. Dat ik nu in Nederland zit, is onderdeel van mijn roeping. Als ik geen advocaat was geweest, had ik hier niet gezeten. Ik heb mijn vrijheid verloren, maar niet mijn zelfrespect. En ik hoop ook niet het respect vanuit het Westen voor mijn rol in de zaak-Bibi.”
Malook raakte betrokken bij de positie van christenen in zijn land na de moord in 2011 op de gouverneur van de provincie Punjab, Salman Taseer. De politicus pleitte voor afschaffing van de beruchte blasfemiewetten. Die worden in Pakistan regelmatig gebruikt om christenen en andere minderheden op grond van twijfelachtige beschuldigingen te veroordelen.
Malook was openbaar aanklager op het moment dat de gouverneur om het leven gebracht werd. „De moord schokte het land. Taseer werd nota bene gedood door een van zijn lijfwachten, die hem had moeten beschermen.”
Angst
Na de moord op Taseer ontstond er in Pakistan een juridisch vacuüm. De lijfwacht werd gevangengezet. En hoewel zijn schuld vaststond, durfde bij justitie aanvankelijk niemand het aan om de strafzaak tegen de man te voeren. Malook: „Daarop ben ik naar voren gestapt. Waarom? Het recht moet zijn loop hebben. Het kan niet zo zijn dat juristen verlamd van angst moeten toezien hoe extremisten voor eigen rechter spelen.”
Malook beet zich acht maanden vast in de zaak, die er uiteindelijk in resulteerde dat de dader de doodstraf kreeg opgelegd. „Collega’s verklaarden me voor gek dat ik me op de zaak gestort had. Iedereen zei: Je zet je leven op het spel. Denk aan je vrouw en kinderen.” De jurist vertelt het schijnbaar ontspannen, maar dat is slechts de buitenkant, zo verzekert hij. „De spanning steeg, mijn bloeddruk ook. In die tijd heb ik het ziekenhuis heel wat keren vanbinnen gezien omdat ik me niet goed voelde.”
Voor de jurist stond het vast dat hij zich ook met de zaak-Bibi moest bemoeien toen in 2014 het hoger beroep in de zaak door het gerechtshof in Lahore werd verworpen. „Sommige collega’s zeiden tegen me: Als deze zaak bij het hooggerechtshof belandt, kun jij alleen haar vrij krijgen.” Hij besloot zich op te werpen als advocaat van Bibi. „In een later stadium zijn mijn onkosten betaald door buitenlandse organisaties. Maar op het moment dat ik als advocaat de zaak op me nam, was daarvan nog geen sprake. Ik heb me niet opgeworpen omdat de zaak me iets op zou leveren, maar omdat ik het een uitdaging vond om me in te zetten voor iemand wiens leven geruïneerd werd.”
Slechte advocaat
Terugkijkend denkt Malook dat de zaak-Asia Bibi uit de hand is gelopen doordat de christin bij de eerste rechtszaak tegen haar, in 2010, geen goede verdediging had. „Ze had een toegevoegd advocaat, iemand die door de overheid werd betaald omdat de familie geen geld had. De vergoeding voor die bijstand bedraagt tussen de 2000 en de 3000 roepies. Een eersteklasadvocaat had haar wellicht in 2010 al vrij kunnen krijgen, maar zo iemand kan gemakkelijk 1 miljoen roepie in rekening brengen. Dat is voor arme mensen zoals Asia Bibi en haar familie onbetaalbaar.”
De jurist denkt dat de veroordeling van Asia Bibi bij de rechtbank en later bij het hof in de stad Lahore „voor 80 tot 90 procent” is toe te schrijven aan „een slechte advocaat. En bij de lagere rechtbank zal wellicht voor 10 of 20 procent ook nog de volkswoede een rol hebben gespeeld, waardoor rechters het niet aandurfden om Asia Bibi vrij te spreken.”
Malook werkte vier jaar lang aan zijn verweerschrift in de zaak-Bibi. „Dat was echt hard werken en wetten bestuderen, elke dag. Niemand verwachtte dat mijn verweer iets zou uithalen, maar het hooggerechtshof nam het zeer serieus. Dat blijkt ook wel uit de uitspraak van het hooggerechtshof. Die is 56 pagina’s lang en laat werkelijk geen spaan heel van eerdere uitspraken en ook niet van allerlei beweringen van islamitische leiders die vinden dat Asia Bibi de doodstraf verdient. Het bewijs in haar zaak is gewoon onvoldoende.”
Onwerkelijk
De dag van de vrijspraak verliep voor de jurist onwerkelijk, zegt hij. „Werkelijk niemand rekende op vernietiging van eerdere vonnissen in de zaak. De vrijspraak van Asia Bibi kwam voor iedereen volkomen onverwacht. Na de uitspraak duurde het nog geen halfuur voordat onder moslimradicalen de woede losbarstte.”
Voor Malook was het meteen duidelijk dat de volkswoede zich op hem richtte. „Asia Bibi zat in de cel, en was daar gek genoeg veilig. Voor mij was het anders. Bij de overheid bekommerde niemand zich om mij of mijn gezin.” De advocaat verbleef van woensdag tot en met vrijdag achtereenvolgens op diplomatieke posten van de Verenigde Naties, Frankrijk en Italië. „VN-vertegenwoordigers dwongen me zaterdag min of meer om het vliegtuig te nemen en Pakistan te verlaten. Voor mijn veiligheid, zeiden ze. Maar liever had ik Asia Bibi meegenomen.”
Vanuit het Westen is jarenlang aangedrongen op vrijlating van Asia Bibi. Hebben die oproepen effect gehad?
„Al die politieke druk heeft niets uitgehaald. In Pakistan staan de regering en de rechterlijke macht los van elkaar. Rechters zijn onafhankelijk, die laten zich niet beïnvloeden door diplomatie. Je kunt een rechtszaak alleen vlot trekken door bewijs te ontkrachten. Dat is ook de manier waarop het in de zaak-Bibi is gegaan.”
Malook toont zich zichtbaar geïrriteerd door vragen over het effect van politieke druk op Pakistan. Hij slaat met zijn hand op tafel. „Zeg tegen de wereld dat wie beweert dat het hooggerechtshof overstag is gegaan door politieke druk, mij mijn eer als advocaat afneemt. Als in het Westen uiteindelijk politici of diplomaten met de eer willen gaan strijken voor hun inzet in de zaak-Bibi, dan mogen ze dat doen, maar bedenk dan wel dat er in een volgende zaak als deze mogelijk geen Malook meer opstaat.”
Met stemverheffing: „Denk je dat ik voor mijn lol mijn nek uitgestoken heb? Om naar het Westen te kunnen vluchten en dan tegen landgenoten te zeggen: Kijk eens hoe goed ik het voor elkaar heb? Dat is nooit mijn bedoeling geweest, integendeel. Ik word geleefd; de toekomst van mijn vrouw, die van mijn nog thuiswonende dochter en van mij ligt in duigen.”
Is er iets geregeld voor het geval Asia Bibi de komende dagen vrijgelaten wordt?
Malook gaat verzitten. Op rustiger toon: „Ze komt vrij, absoluut zeker. En er wordt voor haar gezorgd. De VN-vertegenwoordiger in Pakistan heeft me daarvan maandag nog via de telefoon verzekerd. Asia zal met haar gezin worden overgebracht naar een land waar ze veilig zijn. Waar dat is, weet ik niet. „Red jij jezelf nu maar”, zeiden ze tegen me, „en laat Asia Bibi en haar gezin aan ons over.””
Hoe zit het met uw eigen veiligheid? Weet u waar u de komende tijd terechtkunt?
„Voorlopig ben ik in Nederland, maar ik verwacht de komende tijd nog diverse andere Europese landen te bezoeken. Toch voel ik me aan mijn lot overgelaten. Ik ben zaterdag in Pakistan door iemand van de VN op het vliegveld gedropt en moest me maar zien te redden. Via een vriend die bij de Pakistaanse veiligheidsdienst werkt, heb ik uiteindelijk nog een paar gewapende beveiligers om me heen gekregen. Die hebben me begeleid tot aan de vliegtuigdeur. Ik had alleen mijn kleren aan die ik sinds de rechterlijke uitspraak van woensdag draag. Die draag ik nog steeds. En toen ik eenmaal in Nederland was, stond er niemand van de regering voor me klaar.”
Kunt u nog rustig slapen?
„Zeker. Ik heb een gerust geweten. En ik ben op Schiphol opgevangen door Europarlementariër Peter van Dalen en door mensen van de stichting Hulp Vervolgde Christenen. HVC biedt me nu onderdak. Maar ik maak me wel zorgen over de mensen die ik achterliet: mijn vrouw, mijn dochter van 12 jaar; ik heb een groot huis met diverse personeelsleden. Wat moet er van hen terechtkomen?”
Hoelang verwacht u uit Pakistan te moeten wegblijven?
„Als ik kijk naar de mentaliteit van de mensen, ook van veel advocaten, dan denk ik dat ik de eerstvolgende twee jaar beter niet terug kan keren. Ook veel juristen zijn besmet met radicaalislamitisch gedachtegoed. Zij nemen het mij zeer kwalijk dat ik het heb opgenomen voor iemand die van godslastering beschuldigd wordt. En zelfs als de gemoederen bedaard zijn en ik terug kan naar mijn land, zal ik altijd voorzichtig moeten zijn. Ik kan de rest van mijn leven niet zomaar gaan en staan waar ik wil.”
Malook is bezorgd over hoe Asia Bibi zich na haar vrijlating met haar man en kinderen moet redden. „Haar man heeft vijf kinderen uit een eerder huwelijk. Die zijn volwassen en hebben hun eigen leven, over hen maak ik me niet druk. Maar Asia en haar man zijn eenvoudige mensen, ze kunnen amper lezen en schrijven. Ze spreken vrijwel geen Engels. Ze hebben samen twee kinderen, van wie er een verstandelijk gehandicapt is. In welk land ze ook belanden, het zal niet eenvoudig zijn om hen op een goede manier op te vangen. Dit gezin kan niet zonder hulp van anderen.”
Wat kan Nederland doen voor Asia Bibi en haar gezin, en voor u?
„Zeg de regering, nee, vráág de regering of ze iets wil betekenen voor hen, en voor mij en mijn gezin. Vraag of ze dat willen.”
Saif-ul-Malook
Saif-ul-Malook werd op 11 juli 1956 geboren in de Pakistaanse stad Lahore. Hij studeerde in 1976 korte tijd in Duitsland en bezocht in die periode ook Nederland. Van zijn vader moest hij zijn rechtenstudie in Pakistan voortzetten. Hij studeerde af in 1979 en ging aan het werk als advocaat en later als openbaar aanklager. In die rol bracht hij in 2011 ook Mumtaz Quadri, de moordenaar van gouverneur Salman Taseer, voor de rechter.
Sinds 2014 trad Malook opnieuw op als advocaat, nu in een van de meest gevoelige zaken ooit in Pakistan, die tegen de christenvrouw Asia Bibi. Zij werd in 2010 ter dood veroordeeld omdat ze volgens moslimvrouwen een jaar eerder, tijdens een ruzie, de naam van de profeet Mohammed gelasterd zou hebben.
Malook is getrouwd en is vader van drie dochters. Zijn vrouw –die hoogleraar wiskunde is– en kinderen zijn nog in Pakistan.
