De Nigeriaanse Grace Godwin is op kerstavond eten aan het klaarmaken als haar man de keuken binnenstormt. In het nabijgelegen dorp zijn schutters gezien. Onmiddellijk zoekt het echtpaar met hun drie kinderen dekking in de het struikgewas rondom het dorp. Ze zijn net op tijd; al snel horen ze geweervuur.

Wat volgt is een urenlange aanval door vermoedelijk nomadische herders. „We kwamen de volgende ochtend om zes uur terug en ontdekten dat huizen in brand waren gestoken en mensen waren gedood”, vertelde Godwin tegen persbureau Reuters. In totaal dompelen de aanvallers zeker vijftien overwegend christelijke dorpen in de centrale staat Plateau in rouw. Bij de goed gecoördineerde geweldsuitbarsting vallen zeker 200 doden.

Bescherming

Onder de slachtoffers zijn de predikant en leden van een baptistengemeente. De voorzitter van de Nigeriaanse Baptisten Conventie verklaarde bedroefd te zijn over „de voortdurende moorden op gelovigen in de staat Plateau en andere delen van het land”, die volgens hem „als kippen” worden afgeslacht. De predikant drong er bij de veiligheidsdiensten op aan om bescherming te bieden aan alle Nigerianen en „een einde te maken aan de zinloze moorden op christenen”.

Vorig jaar zijn in Afrika 4565 christenen om hun geloof vermoord, aldus Open Doors, een organisatie die zich inzet voor vervolgde christenen. Zo’n 90 procent van de slachtoffers (4118) viel in Nigeria. Vermoedelijk is dat percentage aan de lage kant. Het werkelijke aantal moorden ligt nog hoger, denkt de organisatie, omdat het in conflictgebieden moeilijk is alle cijfers boven water te krijgen.

Dat er zo veel slachtoffers vallen is echter buiten twijfel. „Die trend lijkt zich ook dit jaar voort te zetten”, zegt Gerhard Wilts, woordvoerder van Open Doors. „De afgelopen weken ontvingen we alweer meerdere berichten over aanslagen in centraal gelegen provincies als Plateau. Het geweld is allang niet meer beperkt tot het noorden, maar heeft zich uitgebreid naar het midden van het land.”

Kapmessen

De beschuldigende vinger bij veel van deze aanvallen wijst vaak naar de Fulani. Dit herdersvolk, overwegend islamitisch, trekt al eeuwenlang met kuddes door West-Afrika op zoek naar weidegronden. De Fulani leven verspreid over verschillende delen van Nigeria, maar ze zijn voornamelijk te vinden in het noorden van het land.

Door toenemende droogte en een oprukkende woestijn in delen van Afrika moeten deze herders op zoek naar nieuwe gronden om hun vee te weiden. Daarvoor zakken ze af naar het zuiden, waar ze in gebieden komen waar christenen wonen. Dat zijn overwegend akkerbouwers met een eigen stuk grond. In de afgelopen decennia heeft dat geleid tot dodelijke confrontaties, met name in Midden-Nigeria.

De aanvallen zijn ontzettend gewelddadig. Dorpsgemeenschappen zijn regelmatig het toneel van bloedige overvallen, waarbij kinderen en vrouwen niet worden ontzien. Ook stijgt het aantal slachtoffers telkens. Door straffeloosheid in andere delen van de Sahel krijgen allerlei groepen beschikking over zware wapens, aldus voorlichter Wilts van Open Doors. „Als er dan een aanslag plaatsvindt, vallen er sneller veel doden. Er wordt allang niet meer met alleen kapmessen gemoord.”

Moskee

Onder Nigeriaanse christenen in de plattelandsgebieden leeft sterk de gedachte dat ze het doelwit zijn vanwege hun geloofsovertuiging. „Dit zijn geen willekeurige, maar goed gecoördineerde aanvallen om christenen uit te roeien”, verwoordde een inwoner van een van de getroffen dorpen het tegen nieuwsdienst Morning Star News.

Ook Open Doors spreekt van „religieus geïnspireerd geweld waarbij christenen bewust doelwit zijn”. De organisatie heeft daar „veel aanwijzingen voor”, aldus Wilts. Dan gaat het om doelgerichte aanvallen op christelijke eigendommen, zoals kerkgebouwen en scholen. „Dat is een brede tendens en bepaald geen incident.” Bij de woordvoerder is ook een geval bekend waar van een kerk een moskee is gemaakt. „Dat doe je niet omdat je de grond nodig hebt, maar omdat die religie niet gewenst is.”

Toch zien niet alle christenen in Nigeria het zo. Althans, kardinaal John Olorunfemi Onaiyekan, emeritus aartsbisschop van Abuja, ontkende in 2022 dat er sprake is van een religieuze botsing tussen het islamitische noorden en het christelijke zuiden. „Als er sprake zou zijn van een oorlog van moslims tegen christenen, dan zou ik die veroordelen en zou zeggen dat ik aan de kant van mijn volk sta om hen te verdedigen. Maar zo’n oorlog is er niet, ik zie hem niet”, aldus de Nigeriaanse geestelijke tegen de Italiaanse krant Corriere della Sera naar aanleiding van een dodelijke aanslag op een rooms-katholieke kerk.

Oplossing

Voor David Ehrhardt, hoofddocent aan de Universiteit Leiden, is veel van het plattelandsgeweld allereerst een conflict over land tussen herders en boeren. Het onderzoek van de Nigeriakenner richt zich op gewelddadige conflicten, islam en interreligieuze relaties. „Alles in Nigeria heeft op een of andere manier wel een religieuze dimensie; de mensen zijn ontzettend religieus. Maar dat wil absoluut niet zeggen dat de oorzaak van het geweld daar gezocht moet worden. Of dat het gaat om een oorlog van moslims tegen christenen.”

Daarmee wil de onderzoeker niet ontkennen dat het geweld religieus gemotiveerd kan zijn. Bij de aanval daags voor Kerst was dat vanwege het moment goed mogelijk, zegt hij. „Maar voor heel veel andere aanvallen geldt dat weer totaal niet.” Naast christenen zijn ook veel moslims het slachtoffer, weet hij. „Dat geeft wel aan dat het religieuze plaatje ingewikkeld is.”

Verder spelen altijd veel lokale redenen een rol, zegt de Leidse onderzoeker. „Soms zijn dat economische redenen, soms religieuze, soms etnische.” In Nigeria behoren veel herders tot het Fulani-volk, terwijl de meeste boeren een andere etniciteit hebben. In andere gevallen „zijn het gewoonweg boeven die vee willen stelen”.

Ook wijst Ehrhardt erop dat het niet altijd duidelijk is wie de daders zijn. Hij wil ervoor waken om het herdersvolk als geheel weg te zetten als gewelddadig. „Er zijn wel degelijk militante Fulani, maar die vormen echt een minderheid. Veel Fulani leven in vrede samen met christenen of andere buren. Voor een deel gaat het ook gewoon om bendes.”

Daarnaast doet het de zaak helemaal geen goed om het conflict zo sterk neer te zetten als een strijd tussen moslims en christenen, stelt Ehrhardt. „De manier waarop erover gesproken wordt, is ontzettend vijandig en gepolariseerd. Ongeacht om welke kant van het verhaal het gaat. Woorden worden politiek ingezet. Dat laat weinig ruimte voor een oplossing.”

Wijkagent

Een uitweg uit het conflict is sowieso nog ver weg. Met de verkiezingen van vorig jaar leefde de hoop op dat de situatie zou verbeteren. Sinds het aantreden van president Bola Tinubu is het er echter niet beter op geworden, moet Ehrhardt constateren. „Een kerntaak van de overheid is het beschermen van haar burgers. Dat de Nigeriaanse autoriteiten het geweld niet onder controle krijgen, is een duidelijk teken van zwakte.” De regering doet wel investeringen in een poging het geweld te beteugelen, maar daarbij gaat het vooral om grote aankopen zoals drones.

Maar daarmee wordt het hart van de problematiek niet aangepakt, aldus Ehrhardt. „Nodig zijn goede plaatselijke verbindingen, zeg maar een wijkagent die lokale informatie heeft over wat er speelt en gaat gebeuren. Want daar zijn het leger en de politie niet goed in.” Dat komt omdat het systeem federaal is georganiseerd: politiemensen kunnen overal in het land worden ingezet. Dat betekent dat ze lokaal vrij weinig weten, terwijl dat cruciaal is.

Ook in de ogen van Open Doors schiet de overheid tekort in de bescherming van burgers. En dat kan desastreuze gevolgen hebben, aldus de organisatie. Het geweld zorgt voor „groeiende angst en het gevoel van onveiligheid bij de christelijke gemeenschappen. De aanslagen kunnen leiden tot een verder uiteenvallen van kerkgemeenten, nog los van dat christenen gedwongen worden te vertrekken.”