Toeristen lopen af en aan op de Rambla, de befaamde promenade in Barcelona. Muziekgroepjes zorgen voor een ontspannen sfeer. Hoewel het december is, schijnt de zon en ligt de temperatuur overdag op zo’n 20 graden. Aanwezige politiewagens herinneren eraan dat de rust op de Rambla eerder dit jaar ruw verstoord werd. Op 17 augustus vielen hier zestien doden en meer dan honderd gewonden, toen twee IS-aanhangers zigzaggend lukraak mensen omver reden.

Recht voor de rooms-katholieke kathedraal van Barcelona is een overdadige kerstmarkt ingericht. Het vele groen en de kerstdecoraties lijken een groot contrast te vormen met de welhaast zomerse decemberzon. In tientallen kraampjes worden de meest uiteenlopende –en kitscherige– snuisterijen aangeboden. Niet weg te denken uit het straatbeeld zijn ook de vele sportshops van voetbalclub FC Barcelona, de trots van de bevolking.

Zeer populair

Veel vliegtuigen richting het 2 miljoen inwoners tellende Barcelona zitten vol toeristen. Toch is de hoofdstad van de autonome regio Catalonië een lege stad, zegt de Nederlandse voorganger ds. Berend Coster, die al 25 jaar in Spanje werkt. „Catalonië is denk ik het meest geseculariseerde deel van West-Europa. Dat heeft onder meer te maken met de politieke identiteit. Barcelona was eind negentiende eeuw de hoofdstad van het Europese anarchisme. De stad vormt samen met Madrid een progressief bolwerk, geleid door linkse burgemeesters die uit de krakersbeweging komen. ”Conservatief” is het ergste scheldwoord dat je hier naar je hoofd geslingerd kunt krijgen.”

Het verweesde karakter van Spanje verklaart volgens ds. Coster ook de opleving van het nationalisme. „Je mag wat mij betreft trots zijn op je natie en je traditie, maar het nationalisme zoals dat nu in Catalonië zichtbaar is, is vergif. Het is als met de roes van het voetbal: we willen winnen. Nadat de regering van Spanje zich tegen de pleitbezorgers van de onafhankelijkheid keerde, gingen de Catalanen over tot de orde van de dag. Precies zoals na een verloren voetbalwedstrijd.”

Hoewel er in de decembermaand in Barcelona geen grote demonstraties zijn voor een onafhankelijk Catalonië, smeulen de spanningen rond de onafhankelijkheid door. Op veel plekken in Barcelona hangen aan de gevels van huizen nog spandoeken met daarop een gezicht waarvan de mond is dichtgeplakt. Madrid maakt Catalanen monddood, zo willen de Catalaanse nationalisten de bevolking doen geloven. Elders hangen slingers in het rood-geel-blauw van de Catalaanse vlag. Helemaal uit het straatbeeld verdwenen is de onafhankelijkheidsbeweging dus niet.

De verkiezingen vorige week zorgden door allerlei beperkende maatregelen die de overheid afkondigde, slechts voor een bescheiden opleving van de nationalistische gevoelens. Na de jaarwisseling moet duidelijk worden welke koers de nieuwe regioregering gaat varen. Zo’n 3000 bedrijven in de regio hebben dat moment niet afgewacht. Zij verlieten dit jaar de regio rond Barcelona, om zich elders in Spanje te vestigen. Ds. Coster vreest de economische gevolgen. „Bedrijven hebben een hekel aan politieke instabiliteit. De regering in Madrid heeft daags na het referendum over de onafhankelijkheid van Catalonië op 1 oktober geroepen dat ze alles onder controle had. Maar die bedrijven komen niet meer terug.”

Katholieke Kerk

Spanje is een rooms-katholiek land bij uitstek, althans in naam. Van de tijden van Filips II, de hertog Alva en de Spaanse inquisitie is in Catalonië niets meer over. In Barcelona is de Roomse Kerk ook vrijwel uit het straatbeeld verdwenen. Een uitzondering vormt de pompeuze Sagrada Familia, die hoog uittorent boven het centrum van de stad. De bouw van deze boetetempel, waarvan de eerste steen gelegd werd in 1882, moet in 2026 worden afgerond.

Het rooms-katholicisme is in Barcelona dusdanig zwak vertegenwoordigd, zegt ds. Coster, dat hij blij is als hij überhaupt een katholiek tegenkomt. „Dat gebeurt vrijwel nooit. In ons dorp Vilalba Sasserra, iets ten noorden van de stad, is het rooms-katholicisme vrijwel afwezig. Een voorbeeld? Onze buurvrouw is pas overleden. Ze was weliswaar op haar geheel eigen wijze een vrome vrouw, maar was losgeraakt van de kerk door het gebrek aan pastoraat. Bij haar begrafenis sprak gelukkig een pastoor die nog een inhoudelijke boodschap had. Een ander voorbeeld: vanuit onze gemeente stond ik lange tijd met een evangelisatiekraam op de jaarmarkt in een dorp aan de kust, maar ik was blij als ik in die twee dagen één zinnig gesprek had.”

Negatieve ervaring

Volgens Jaume Llenas, secretaris van de Spaanse Evangelische Alliantie, hebben veel Spanjaarden negatieve ervaringen met de kerk. „Dat is niet alleen te wijten aan dictator Franco, die de kerk voor het karretje van de staat spande. Ook wordt de kerk vereenzelvigd met een log instituut en met controle. Dat accepteren mensen niet meer. Net zoals ze niet meer aanvaarden dat je religieuze argumenten gebruikt in het publieke debat.”

Spanjaarden zijn bovendien niet gewend aan dialoog of onderhandelingen, zegt Llenas. Dat heeft negatieve gevolgen voor minderheden. Hij noemt als voorbeeld de transgenderwet, die op dit moment aan de orde is in het Spaanse parlement. Als deze wet voldoende steun krijgt in de volksvertegenwoordiging, worden allerlei maatregelen van kracht die het respect voor homo’s en transgenders moeten vergroten. Llenas: „Spanje kent nauwelijks een pluralistische samenleving. De Reformatie heeft geen kans van slagen gehad. In de 16e en 17e eeuw werden protestanten of gedood of verbannen. Nog steeds zijn Spanjaarden enerzijds heel liberaal als het op religie aankomt, maar hebben ze tegelijkertijd weinig begrip voor andermans religieuze standpunten.”

Desondanks wordt het protestantisme, in tegenstelling tot in het verleden, positiever gewaardeerd. Een protestantse kerk wordt niet meer vereenzelvigd met een sekte, zo constateert dr. Manuel Martinez, docent aan het theologisch seminarie IBSTE bij Barcelona. Volgens Martinez is er in Spanje eeuwenlang geen ruimte geweest voor een andere kerk dan de rooms-katholieke. Inmiddels is er alweer decennialang vrijheid van godsdienst. „In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd alleen de Rooms-Katholieke Kerk erkend door de overheid. In de jaren zestig kwam er meer openheid naar het protestantisme door de zogenaamde tolerantiewet. Volledige vrijheid van godsdienst kwam er pas in de jaren tachtig. Spanje is dus een laatkomer in dit opzicht.”

Hoewel Spaanse protestanten in de regel niet rouwig zijn over de afname van de macht van de Rooms-Katholieke Kerk, slagen ze er niet in om de leemte te vullen die daardoor ontstaat, zo meent ds. Coster. „In Spanje betaal je een klein percentage belasting aan diaconale projecten. Je kunt kiezen of je dat wilt bestemmen voor het katholieke sociale werk of voor dat van de staat. Op mijn belastingformulier kies ik altijd de eerste optie, maar ik denk dat ik daarmee onder protestanten een uitzondering ben. Naar mijn mening vervult de Rooms-Katholieke Kerk echter ondanks alle bezwaren die je ertegen kunt hebben, een nuttige taak op het gebied van sociaal en cultureel werk. Helaas kunnen de protestanten daaraan niet tippen.”

Bekeringen

Dr. Eduardo Bracier, emeritus predikant van de protestantse gemeente in Salou, kwam veertig jaar geleden vanuit Engeland naar Spanje om daar Bijbelscholen te stichten. „Het was in de periode na het overlijden van dictator Franco in 1975. Er heerste een geest van vrijheid. Onder christenen leefde het verlangen om de wereld in te trekken en het Evangelie te prediken. Daar zagen we ook vrucht op: mensen werden bekeerd. In die tijd vertoonden evangelische groepen in Spanje een grote mate van eenheid. Deze kerken hadden duidelijke geloofsovertuigingen, die gegrond waren op de Bijbel.

De laatste jaren raken evangelische groepen versplinterd. Veel protestanten hangen steeds diversere opvattingen aan, zoals ten aanzien van homoseksualiteit. Bovendien hebben de vele politieke discussies in Catalonië een nadelig effect op het harmonieus samenleven tussen christenen.”

De kerken die wel missionair ingesteld zijn, hebben vaak niet de financiële reserves om een zendeling te onderhouden, aldus dr. Bracier. Zelfs de uitbreiding van een kerkgebouw kan een gemeente vaak niet uit eigen zak betalen. „Veel christenen zijn wel bereid om een tiende van hun inkomen aan de kerk te geven, maar het lukt hen in de praktijk niet om dat te doen. De meesten kunnen amper rondkomen.”

Dr. Bracier signaleert een nieuw gebruik van de woorden evangelisch en protestants in Spanje. „We noemden ons eerst evangelisch en niet protestants. Die term stond in de volksmond gelijk aan een sektarische beweging. Tegenwoordig refereert de term evangelisch meer aan extreme pinksterkerken en aan televisiepredikanten aan wie een luchtje hangt. Het gevolg is dat we de laatste jaren weer het woord protestants gebruiken, als aanduiding voor kerken en predikanten die de Bijbelse leer aanhangen.”

Hoewel er nog weinig protestantse evangelisten aan straatevangelisatie doen, is Bijbelcolporteur Alfonso Vera een van de laatste der Mohikanen. Elke week gaat hij nog twee dagen op de markt staan met zijn Bijbels en andere christelijke boeken. Zijn Nissanbusje, met daarop de woorden: ”La Palabra de siempre para el hombre de hoy” (Het eeuwige Woord voor de mens van nu), valt bijna uit elkaar van ouderdom. „Zolang de auto het nog doet, houd ik vast aan mijn roeping”, zegt Vera. Of hij nog wat verkoopt? „Nee”, schudt hij veelzeggend het hoofd. „Je krijgt hoogstens een knik van herkenning van medechristenen. Vroeger had je weleens gesprekken, nu niet meer.”