Na kerkscheuring een halve eeuw geleden, is er de laatste jaren sprake van toenadering tussen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK). Zaterdag vergaderen beide kerken in Kampen voor het eerst gezamenlijk op landelijk niveau.
Waar liggen de wortels van beide kerkverbanden?
De GKV en de NGK komen voort uit de Afscheiding van 1834, waarbij in heel Nederland groepen mensen de Nederlandse Hervormde Kerk verlieten. Aan het einde van de 19e eeuw bracht Abraham Kuyper het grootste gedeelte van deze afgescheidenen bijeen in de Gereformeerde Kerken in Nederland. In 1944 ontstond er in die kerk een scheuring. Onder leiding van prof. dr. K. Schilder maakte bijna een kwart van de leden zich vrij van synodebesluiten die ze onbijbels achtten. Zo ontstonden de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.
Wat heeft dat te maken met de toenadering tussen GKV en NGK?
De visie op de Vrijmaking van 1944 legde de kiem vorm de scheuring rond 1967. Sommige ”vrijgemaakten” meenden dat de Vrijmaking een daad van God was, die daarmee Zijn kerk bewaarde voor verval. Anderen benadrukten dat er ook menselijke factoren meespeelden. Ruim twintig jaar na de Vrijmaking bereikte het verschil van inzicht een hoogtepunt. In 1966 verscheen de Open Brief, die het opnam voor een vrijgemaakte predikant die toenadering zocht tot de Gereformeerde Kerken. In 1967 ontstond daarover een conflict op de synode en hield ds. J. O. Mulder in de gkv in Kampen een preek die werd opgevat als een positiekeuze in dit conflict. Daarna was er geen houden meer aan. Plaatselijke gemeenten scheurden. Soms omdat de leden werden „weggeroepen achter de ontrouwe kerkenraad”, in andere gevallen omdat tussen 1967 en 1972 zo’n honderd gemeenten en 75 predikanten predikanten door regionale of landelijke vergaderingen buiten het kerkverband geplaatst. Deze groep nam in 1979 de naam Nederlands Gereformeerde Kerken aan.
Wanneer ontstond er weer toenadering?
Na de scheuring richtten de vrijgemaakten zich met verve op de verdere uitbouw van de kerk en aanverwante organisaties. De Nederlands gereformeerden hadden tijd nodig om zich te hervinden. Pas in de jaren 90 van de vorige eeuw ontdooide de ijzige verhouding tussen beide kerken. In 1996 waren er voor het eerst twee afgevaardigden van de Nederlands gereformeerden bij de GKV-synode. Na de eeuwwisseling ontstonden oriënterende gesprekken op landelijk niveau. Plaatselijk ging de toenadering meestal sneller. Rond 2010 werkte een meerderheid van de NGK-gemeenten samen met hun GKV-evenknieën. In veel gevallen ging daar schuldbelijdenis aan vooraf over het gebeurde rond 1967. Diverse predikanten die toentertijd geschorst waren, werden gerehabiliteerd. De eenwording kwam in een stroomversnelling toen de GKV-synode in 2014 inging op een uitnodiging van de landelijke vergadering van de NGK om gesprekken te starten gericht op eenwording. In 2017 besloten beide kerken om toe te werken naar hereniging.
Wanneer moet de fusie precies plaatsvinden?
In 2020 vergaderen de synodes van beide kerken weer. Dan rapporteert de regiegroep die zaterdag wordt ingesteld en kunnen vervolgbesluiten worden genomen. Mogelijk moeten die besluiten bij de daaropvolgende landelijke kerkvergaderingen, in 2023, bekrachtigd worden. Het is zeer wel denkbaar beide kerken rond dat jaar weer een zijn.
De praktijk leert dat elke fusie een nieuwe scheuring teweegbrengt. Valt dat hier ook te verwachten?
De GKV heeft al een kleine exodus gekend vanaf 2003. Door verschillende oorzaken ontstonden er twee afsplitsingen: De Gereformeerde Kerken hersteld (DGK) en de Gereformeerde Kerken Nederland (GKN). Ook nu zijn er groepen verontruste vrijgemaakten die overwegen om de kerk te verlaten. Woensdag is er bijvoorbeeld een bijeenkomst in Zuidhorn, met als thema ”En nu?”. Diverse betrokkenen overwegen om zich aan te sluiten bij de DGK of de GKN. Toch lijkt het er niet op dat het tot een massale uittocht komt. Een afsplitsing van de NGK valt al helemaal niet te verwachten. De NGK kennen een gemoedelijk kerkelijk klimaat. Bovendien hebben Nederlands gereformeerden door de gebeurtenissen rond 1967 een afkeer van kerkscheuringen.
De Gereformeerde Kerken in Nederland gingen in 2004 op in de Protestantse Kerk in Nederland. Is het te verwachten dat ook de fusiekerk zich daarbij aansluit?
Er zijn in 2014 op uitnodiging van de PKN oriënterende gesprekken gestart met onder meer de GKV en de NGK. Dit jaar besloot de GKV-synode verder te praten met de PKN over een nauwere band. Maar voor het aangaan van bijzondere betrekkingen vond de synode het nog te vroeg.
Wat staat er zaterdag in bij de vergadering in de Nieuwe Kerk in Kampen op het programma?
Het formele vergadergedeelte duurt kort. De beslispunten zijn dat beide kerken het verlangen uitspreken naar spoedige hereniging en dat er een regiegroep wordt ingesteld die de eenwording gaat begeleiden. Daarnaast is er een breed programma rond het thema kerkelijke eenheid.
