Zijn officiële campagne trapte Rutte eind januari af met een open brief aan alle Nederlanders. Hij keerde zich daarin tegen mensen „die in toenemende mate de stemming in ons land aan het bepalen zijn.” Dat laten we toch niet gebeuren, vroeg hij zich af.

Wie afgeeft op onze gewoontes en onze vrijheid misbruikt „om hier de boel te verstieren”, hoort hier niet. „Ga weg.” Tegenover zulke mensen „moeten we onze waarden actief verdedigen.”

Met die krasse taal probeerde Rutte zijn electorale concurrent Wilders de wind uit zeilen te nemen. Zaterdag bleek dat het niet bij stoere praatjes bleef. De premier voegde de daad bij het woord: zijn kabinet zorgde er eerst voor dat de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Nederland niet binnen kwam en zette later op de dag een andere Turkse minister het land uit.

Via dat ongewoon stevige optreden dwarsboomde het kabinet Turkse campagneactiviteiten voor een referendum in april over meer macht voor de Turkse president Erdogan.

Daadkracht tonen

Hoewel de kwestie veel spanning en drukte met zich meebracht, zal Rutte er zeker blij mee zijn geweest: pal voor de verkiezingen kon hij nog even zijn daadkracht tonen. Op een thema dat uitstijgt boven het partijpolitieke gekrakeel over deelonderwerpen, wat hem helpt zich te profileren als staatsman. Bovendien appelleert de ruzie met Turkije aan nationalistische eenheidsgevoelens: wij, Nederland, tegen zij, Turkije.

Ongetwijfeld knarsetandend moesten Ruttes concurrenten Wilders, Buma (CDA) en Pechtold (D66) toezien hoe de VVD-leider de show stal. Ze konden niet anders dan zich achter hem scharen, al deed Buma nog een poging er een schepje bovenop te doen („hoezo de-escalatie richting Turkije?”). Wilders riep dat Rutte nooit zo stoer zou zijn geweest als hij er niet was geweest.

Dat laatste is vast niet helemaal uit de lucht gegrepen, al is de exacte invloed van Wilders moeilijk vast te stellen. Feit is dat er verkiezingen in aantocht zijn en dat dan doorgaans de standpunten van politici en hun onderlinge omgang verharden. Het is ook zo dat de confrontatie met Turkije niet uit de lucht komt vallen, maar een voorlopig sluitstuk is van een hele reeks botsingen.

Dát Rutte onverwacht de kans kreeg zich te profileren als dappere verdediger van Nederlandse waarden, zal hem in elk geval geen windeieren leggen. De VVD-leider gaat vanavond in het EenVandaagdebat op de Erasmus Universiteit in Rotterdam rechtstreeks de confrontatie aan met Wilders. Door zijn optreden jegens Turkije staat de liberaal alvast met 1–0 voor. Hij kan immers bewijzen dat hij wel degelijk voor ons land opkomt, precies wat Wilders zegt te willen doen.

Sterke leider

Minder plezierig voor Rutte is dat zijn optreden mogelijk ook Erdogan in de kaart speelt. Die is immers gebaat bij dit soort gedoe. Dat bevestigt namelijk het beeld dat Turkije een sterke leider (lees: hém) nodig heeft, omdat iedereen tegen dat land is.

Signalen vanuit Turkije wijzen er inderdaad op dat Erdogan profiteert van de rel. Een Turkse oppositiepoliticus schaarde zich meteen achter de regering. En de Turkse premier zei dat „deze gebeurtenissen de eenheid van het Turkse volk versterken.” Turkse kiezers die nog twijfelen, zouden nu geneigd kunnen zijn zich achter Erdogan te scharen tijdens het referendum en hem aan een nipte winst kunnen helpen.

Om terug te keren naar Rutte: zijn stevige optreden kan hem, op korte termijn, een verkiezingsoverwinning schenken. Op langere termijn echter kunnen de verziekte verhoudingen met Turkije hem, mocht hij opnieuw premier worden, nog de nodige hoofdbrekens gaan kosten.

Meer achtergronden leest u in ons thema Conflict Turkije.