„Leiders”, zo sprak VN-secretaris-generaal Ban Ki Moon in 2015 na het sluiten van het klimaatakkoord in Parijs. „Leiders, draag de verantwoordelijkheid voor het succes van deze onderhandelingen.” Het historische klimaatverdrag trad vrijdag in werking. Net tien jaar nadat het klimaatdebat in volle hevigheid losbarstte door de documentaire ”An Inconvenient Truth” (een ongemakkelijke waarheid) van de Amerikaanse milieuactivist Al Gore. Wie waren de (werkelijke) leiders in het klimaatdebat van de afgelopen jaren?
Dit is het eerste deel in een tweeluik over invloedrijke personen in de klimaatdiscussie. Vandaag de opinieleiders in lobbyclubs, religie en intergouvernementele organisaties. Dinsdag in Puntkomma het slot over politiek, bedrijfsleven en wetenschap.
----
Lobbyclubs
Al Gore: onvermoeibare communicator
Geen lobbyclub of activist heeft meer betekend in het klimaatdebat dan Al Gore. Sinds zijn mislukte poging in 2000 om president van de VS te worden, wijdt Gore zijn leven volledig aan de bescherming van het milieu. Onvermoeibaar probeert hij klimaatverandering op de politieke agenda te krijgen. Zijn film ”An Inconvenient Truth” uit 2006 geeft de aanzet tot een internationaal klimaatdebat, ook onder het grote publiek.
„Hij is de grote communicator”, stelt het comité voor de Nobelprijzen, als Gore in 2007 de Nobelprijs voor de vrede krijgt. De reden: „Zijn inspanningen om kennis op te bouwen en te verspreiden over de door de mens gecreëerde klimaatverandering, en het leggen van de fundamenten voor maatregelen die nodig zijn om dergelijke verandering tegen te gaan.”
Maurits Groen (zie ”Op 1 in Duurzame 100”) noemt de Nobelprijs voor Gores „klimaatoeuvre” volkomen terecht. „Velen dachten in 2006 –toen hij met zijn boek en film kwam– aan een politicus die zich na de verloren race om het presidentschap opnieuw in de schijnwerpers wilde manoeuvreren. Wie had opgelet, wist beter: al sinds zijn studententijd heeft Al Gore zich mateloos ingezet tegen klimaatontwrichting. Hij deed dat niet alleen als lid van het Congres, waar hij speciale hoorzittingen organiseerde, maar ook als vicepresident, toen hij aan de basis stond van het Kyoto-protocol.”
Profeet
Het alarmistische scenario dat Gore in zijn film schetst, lokt een tegengeluid uit. Met name Amerikaanse ‘klimaatontkenners’ zien hem als een verkondiger van een klimaatevangelie die vooral uit is op winstbejag. Maar juist uit die enorme hoeveelheid aan tegenreacties valt op te maken hoe groot de rol van Gore is (geweest). Kritische websites, zoals climategate.nl, staan vol met –soms terecht– commentaar op hem. Ze hebben het over „het klimatistendom en zijn profeet, Al Gore.”
Gore is fenomenaal, zo zegt Bram Bregman, businessmanager klimaatverandering bij het KNMI en hoogleraar klimaatwetenschap en beleid aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in een interview met de wetenschappelijke nieuwssite Scientas. „Zowel qua presentatie, communicatief en agendasettend. Ik hoor vaak van mensen dat ze door Al Gore bepaalde duurzaamheidsprojecten op hebben gezet of duurzamer zijn gaan leven. Mensen zijn zich denk ik meer bewust geworden van de dreigingen en zijn daardoor beter gaan nadenken.”
Dat hij nog steeds duizenden mensen weet te inspireren, blijkt ook anno 2016. Tijdens het ondernemersevenement Inspiration 360 in Amsterdam vorige maand werd Gore als een held onthaald op het podium in de Ziggo Dome. Drie kwartier lang waren de spotlights op hem gericht.
Intussen weet Gore dat het prediken van alarmistische doemscenario’s niet blijvend effectief is. Zijn jongste TED-lezing draagt de titel: ”De aanleiding voor optimisme over klimaatverandering”. Tijdens het inspiratie-event in Amsterdam doet hij het nog eens dunnetjes over. Optimisme slikt het publiek toch beter.
McKibben
Naast Gore verdient activist Bill McKibben een vermelding. Hij is een van de meest invloedrijke groene journalisten in de Verenigde Staten. In 1989 schrijft hij het boek ”The End of Nature”. Sinds die tijd is hij niet meer weg te denken uit het klimaatdebat. McKibben start in 2007 de milieuorganisatie 350.org.
In 2009 organiseert hij de Internationale dag voor klimaatactie, met ruim 5200 gelijktijdige demonstraties in 181 landen. Volgens het tijdschrift Foreign Policy is dat de „grootste internationaal gecoördineerde betoging ooit.” In 2014 is 350.org medeorganisator van de People’s Climate March in New York, waar ook VN-baas Ban Ki Moon in meeloopt (zie ”In de ban van de opwarming”).
----
Religie
Franciscus: de eerste klimaatpaus
Dat de huidige paus bij zijn verkiezing tot bisschop van Rome de naam Franciscus aannam „als leidraad en inspiratie”, is niet toevallig. De monnik Franciscus van Assisi (1182-1226) –die een diepe liefde koesterde voor de natuur– is voor de kerkvorst „het voorbeeld bij uitstek” van zorg voor de schepping en dat wat zwak is, schrijft hij in zijn encycliek ”Laudato Si’”.
En juist door die encycliek maakt Franciscus met recht aanspraak op de titel ”klimaatpaus”. Niet eerder is een paus zo uitgesproken over milieu en klimaat. Vrijwel ieder van zijn voorgangers schreef wel een encycliek, een leerstellig, pauselijk document. Franciscus komt in juni 2015 echter als eerste met een encycliek over het milieu en de opwarming van de aarde: ”Laudato Si’. Over de zorg voor het gemeenschappelijke huis”. Duurzaamheidsadviseur Maurits Groen: „De paus heeft hierin helder, welsprekend en radicaal de bescherming van ons leefmilieu en daarmee het veiligstellen van een menswaardig bestaan verwoord. Door zijn open, toegankelijke, niet-pompeuze houding en handelen geeft hij daarnaast zelf het goede voorbeeld.”
De encycliek van de paus wordt positief ontvangen. Menigeen ziet deze als een belangrijke en krachtige oproep tot meer actie. Christiana Figueres, oud-directeur van het VN-klimaatbureau UNFCCC: „Paus Franciscus is als geen andere paus voor hem persoonlijk toegewijd aan dit probleem. De encycliek zal een grote impact hebben.” Echter, een studie van Amerikaanse wetenschappers suggereert dat die impact mogelijk beperkt is. Rooms-katholieken die al niet in klimaatverandering geloofden, blijken niet van mening veranderd te zijn. Het onderzoek is vorige week gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Climatic Change.
@Pontifex
De paus roert zich ook op sociale media in het klimaatdebat. Na de publicatie van de encycliek verschijnen –op één dag– op het amper gebruikte Twitteraccount van de paus (@Pontifex) maar liefst 63 tweets over het klimaat. Zoals: „Klimaatverandering vormt vandaag de dag een van de belangrijkste uitdagingen voor de mensheid, en de respons vereist solidariteit van allen.” In zijn dit jaar gelanceerde videokanaal op YouTube wijdt de paus de tweede video aan de „zorg voor de schepping.” Franciscus bekritiseert de „slavernij van de consumptiemaatschappij” en roept op tot verandering.
Ook op internationale podia laat de paus zich niet onbetuigd. Op 25 september 2015 spreekt sinds jaren weer een paus de Algemene Vergadering van de VN toe. Een groot deel van zijn toespraak gaat over het milieu. Hij beargumenteert dat „elke schade die de natuur wordt aangedaan ook schade is die de mensheid wordt aangedaan.” Franciscus speecht als eerste paus ooit voor het Amerikaanse Congres. Ook daar hamert hij op het klimaataambeeld. Hij noemt de aanpak van de opwarming van de aarde „een heilige verplichting.” Het komt hem ook op kritiek te staan. Een Republikein ziet in Franciscus een paus die „zijn leven wil wijden aan de bestrijding van klimaatverandering.” Hij vindt het belachelijk dat de paus deze „twijfelachtige wetenschap bevordert tot een katholiek dogma.”
Zonde
Ook andere religieuze leiders laten van zich horen in het klimaatdebat. Imams doen in augustus 2015 een oproep tot actie. En patriarch Bartholomeüs, aartsbisschop van Constantinopel, zegt het zo: „Het plegen van een misdaad tegen de natuur is een zonde tegen onszelf en een zonde tegen God.”
----
Intergouvernementele organisaties
Ban Ki Moon: in de ban van de opwarming
Hoewel de Verenigde Naties zich vanouds met name richten op het bewaren van de wereldvrede, past klimaatverandering naadloos in het plaatje. Het is een mondiaal probleem, iets wat geen enkel land op eigen houtje kan oplossen. De milieukwestie kan alleen met vereende krachten worden aangepakt.
Hoe doen de VN het in de klimaatdiscussie? Het boegbeeld van de VN, secretaris-generaal Ban Ki Moon, is de afgelopen tien jaar regelmatig bekritiseerd. Hij zou „onzichtbaar” en „machteloos” zijn. Een „nowhere man”, die maar weinig bereikt. Vergeleken met zijn charismatische voorganger Kofi Annan zou Ban in het niet vallen. Anno 2016 ligt er een klimaatakkoord in Parijs en zijn er wereldwijde duurzaamheidsdoelen (Sustainable Development Goals) afgesproken. Het is misschien wel de redding van Bans imago. Hij zal op 31 december –na twee termijnen– afscheid nemen van de VN. Terugblikkend op de afgelopen tien jaar kan hij een stille, maar drijvende kracht worden genoemd in de beweging voor een duurzamere wereld.
Missie
Hoewel de aanpak van de opwarming van de aarde niet tot de taken van de secretaris-generaal behoort, heeft Ban er zijn persoonlijke missie van gemaakt. Het is volgens hem „de grootste collectieve uitdaging waar we als menselijke familie voor staan”, en: „de bepalende kwestie van ons tijdperk.” „Er is geen ander thema –en er zijn er vele– waaraan hij zo veel tijd besteedt als aan klimaatverandering”, stelt zijn assistent Janos Pasztor.
Vlak na zijn aantreden in 2007 laat Ban al in het klimaatdebat van zich horen. Tijdens een privéontmoeting met de Amerikaanse president George Bush in het Witte Huis werpt hij deze voor de voeten dat hij te weinig doet om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. In zijn eerste speech over het klimaat stelt hij dat een klimaatverandering „waarschijnlijk een belangrijke motor van oorlog en conflict wordt.”
In de aanloop naar de klimaattop in Kopenhagen in 2009 schrijft Ban een opinieartikel in The New York Times: „Allen zijn het erover eens dat de klimaatverandering een existentiële bedreiging vormt voor de mensheid.” Ondanks de hoge verwachtingen faalt de klimaattop. Toch noemt Ban het adresseren van klimaatverandering –in een interview in The Guardian een jaar later– als een van zijn successen in zijn eerste termijn.
Ban trekt zich de klimaatproblematiek zelfs zo aan dat hij in eigen persoon meeloopt tijdens de People’s Climate March in New York in 2014 (zie ”Onvermoeibare communicator”). Getooid in een T-shirt met daarop de leus: ”I’m for Climate Action” (ik ben voor klimaatactie).
Verdrag
In 2015 lopen de inspanningen uit op het verdrag in Parijs. Bans assistent Pasztor schrijft in het magazine Global Policy dat de top niet succesvol zou zijn geweest zonder de betrokkenheid van Ban. Klimaatactivist Maurits Groen: „Ban Ki Moon speelde als VN-baas een belangrijke rol bij het klimaatverdrag van Parijs. Hij heeft dat gedaan door zeer expliciet en met grote regelmaat –zowel diplomatiek als publiekelijk– het cruciale belang te benadrukken van een bindend mondiaal verdrag. Hij heeft de ruimte gecreëerd waarbinnen het VN-klimaatorgaan UNFCCC een succesvolle klimaattop kon organiseren.”
Naast Ban Ki Moon verdient een tweede VN’er het om te worden genoemd als leidende figuur in de klimaatdiscussie: Christiana Figueres, die in juli afzwaaide als directeur van het VN-klimaatbureau UNFCCC. Figueres heeft een indrukwekkend cv opgebouwd rond duurzame ontwikkeling. Volgens het wetenschappelijk tijdschrift Nature was ze een van de tien personen die er op dit gebied toe deden in het jaar 2015. „Een dynamische leider die het pad naar een nieuw mondiaal klimaatakkoord uitzette.”
----
Op 1 in Duurzame 100
Maurits Groen (63), die in dit artikel aan het woord komt, is communicatieadviseur, activist en ondernemer die zich bezighoudt met milieu- en ontwikkelingsvraagstukken. In 2015 stond hij op de eerste plaats in de Duurzame 100 van het dagblad Trouw. Groen ontwikkelde onder meer de WakaWaka: een lampje dat tachtig uur licht geeft als de zonnecel de ingebouwde batterij één dag oplaadt.
