In tegenstelling tot andere kandidaten is Trump geen politicus. Hij presenteert geen concrete plannen, maar herhaalt alleen dat hij Amerika weer groot gaat maken. Hij keert zich in straattaal tegen de gevestigde orde en dus tegen al zijn opponenten. Hij trekt niet alleen de aandacht, maar ook de stemmen. Veel Amerikanen zijn bang en boos. Bang voor hun economische positie en boos op het politieke establishment. Trump vertolkt hun emoties.

De Republikeinen dachten dat Trump een eendagsvlieg was. Maar in de peilingen is hij nu al meer dan een halfjaar leidend. En hij blijft dag in dag uit het nieuws beheersen met ongezouten uitspraken. Gematigde kandidaten hebben daartegen geen verweer. Ted Cruz is tot nu toe de enige die redelijk stand houdt. Hij geldt als de meest onbuigzame Republikein in Washington en is niet geliefd, ook in zijn eigen partij niet. Naast Trump lijkt hij echter ineens het redelijke alternatief en in diens slipstream stijgt hij mee in de peilingen.

Cruz is anders dan de ongenaakbare en door veiligheidsmensen omgeven Trump. Hij staat voor de zaal in spijkerbroek en met opgerolde hemdsmouwen en maakt contact. Cruz presenteert zich als de kandidaat voor de gewone man. Hij geeft geen losse soundbites als Trump, maar houdt een samenhangend betoog. Hij predikt een conservatieve revolutie, een terugkeer naar de normen van de Amerikaanse constitutie. Hij hamert op de traditionele waarden van vrijheid en godsvrucht. Cruz komt op voor die onder het volk levende waarden en keert zich tegen een daarvan vervreemde politieke elite. Zijn revolutie begint niet in Washington, maar bij gewone mensen in het land, zegt hij. Na afloop beantwoordt Cruz vragen uit het publiek en ook dat doet hij zonder in kreten te vervallen.

Er klinkt iets van Kuyper door in zijn betoog en optreden. Amerika is zo langzamerhand geen christelijke natie meer en seculariseert, net als Nederland in Kuypers tijd. De christen Cruz voelt zich dan ook een vreemde eend in de politieke bijt, net als Kuyper eertijds. Hoeveel hebben ze gemeen? In zijn campagne legt Cruz zijn ideaal van een christelijk Amerika uit als het om ethische vraagstukken gaat, maar ook wat betreft vluchtelingen.

Gastvrijheid

Ik was benieuwd naar dat ideaal en vroeg hem wat de christelijke staat die hij voorstaat, betekent voor minderheden, zoals moslims. Cruz antwoordde dat Amerika het meest gastvrije land ter wereld is (onjuist: alleen de Duitse bondskanselier Angela Merkel kan dat zeggen van haar land) en dat hij de grondwet zou handhaven. Dat antwoord maakte niet duidelijk of Amerika een staat met de Bijbel dient te zijn, ongeveer zoals de SGP het stelt, of een niet-confessionele staat, zoals Kuyper voorstond: een staat met gelijke rechten voor iedere overtuiging.

Kuypers standpunt vloeide voort uit de vrijheid van geweten die het calvinisme predikt. Hij kende de overheid geen kerstenende taak toe. Kuyper verdisconteerde de pluriformiteit die de secularisatie bracht, terwijl Cruz terug lijkt te willen keren naar het Amerika van vóór de secularisatie.

Ook christelijke kiezers in Amerika zijn boos en bang en zo’n terugkeer lokt, omdat hij misschien de vervreemding van de politieke elite ongedaan kan maken en de vreemdeling kan weren. Cruz vertolkt een diep Republikeins verlangen naar een christelijk Amerika dat Trump vreemd lijkt. Zo maakt hij nog steeds kans op de nominatie.

De auteur is hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme en directeur van het Historisch Documentatiecentrum aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

serie 
Kuyper achterna

Historicus prof. dr. George Harinck doet in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. Vandaag deel 7. Volgende week dinsdag verschijnt het laatste deel.