Het is zondag 31 mei. In de stad Gomel zijn kerkgangers van de Orthodoxe Kerk van de Gedaanteverwisseling van Christus bijeen in een gehuurde ruimte. Tijdens de dienst valt de politie binnen. Voorganger Sergei Nikolaenko wordt verteld dat er tegen hem een strafzaak wordt geopend, naast de civielrechterlijke zaak die eerder al werd aangespannen tegen de pastor. Op 11 juni krijgt de leiding van de onafhankelijke kerk te horen dat ze geen vergaderruimte meer mag huren. Leden krijgen de boodschap: „Waarom gaan jullie naar deze kerk, en niet naar een normale?”

„Je mag zonder voorafgaande toestemming samen voetbal kijken of een discussie houden over de gedichten van Aleksander Poesjkin. Maar voor een religieuze bijeenkomst is een vergunning nodig”, zo zei de overheidsfunctionaris voor religieuze zaken in Gomel, Dimitry Chumakov, deze week tegen de Noorse nieuwsdienst Forum 18.

Voorganger Nikolaenko zegt bij de autoriteiten vooraf toestemming te hebben gevraagd voor het houden van kerkdiensten. „Ik kreeg mondelinge toestemming, maar het verstrekken van een schriftelijke goedkeuring werd steeds uitgesteld.” Overheidswoordvoerder Chumakov stelde tegenover Forum 18 dat de kerk had moeten wachten op de verstrekking van een vergunning.

Baptistengemeente

De inval in de orthodoxe kerk staat niet op zichzelf. Eerder in de maand mei deed de politie een inval tijdens de dienst in een baptistengemeente in Soligorsk. „Ten minste elf gewapende politiemensen kwamen binnen en onderbraken de dienst, alsof ze op zoek waren naar bandieten”, aldus een woordvoerder van de kerk. Twee kerkleden kregen begin juni een boete voor het houden van een kerkdienst zonder toestemming van de overheid.

Het overheidsoptreden tegen de kerken is opvallend, omdat de regering de laatste jaren juist wat positiever lijkt te staan tegenover openbare religieuze manifestaties. Zo konden er dit jaar en vorig jaar grote doopbijeenkomsten van protestantse kerken in de openlucht worden georganiseerd. Op 30 mei was er in de hoofdstad Minsk een bijeenkomst van protestantse kerken. De overheid verhuurde een hal met duizend zitplaatsen voor dat doel.

Volgens woordvoerders van kerken waarmee Forum 18 sprak, bewijst de telkens verschillende aanpak van religieuze organisaties door de overheid, hoe onzeker de situatie voor kerken in het land is. „De wetten, met al hun restricties, zijn niet veranderd”, aldus een kerklid dat diverse politie-invallen in kerken meemaakte. „Alles hangt af van de opvattingen van overheidsfunctionarissen. Een aantal jongere ambtenaren heeft misschien minder op met het Sovjetachtige instinct dat de vorige generatie had.”

Laatste dictatuur in Europa

De laatste dictatuur in Europa, zo wordt Wit-Rusland wel beschouwd. President Loekasjenko trekt er aan de touwtjes en onderhoudt goede banden met grote buur Rusland. Sinds de val van het communisme elders in Oost-Europa, 25 jaar geleden, transformeerden vrijwel alle landen in de regio naar een democratie met een markteconomie. Wit-Rusland vormt een uitzondering. De centraal geleide economie heeft nog steeds veel trekken van een systeem dat nergens meer bestaat, op Noord-Korea en Cuba na. De vrijheid voor kerken nam sinds de omwentelingen in Oost-Europa ook in Wit-Rusland toe. Toch is het voor niet-geregistreerde kerken, zoals bijvoorbeeld baptistengemeenten, nog altijd oppassen geblazen. Hoewel de overheid de afgelopen jaren vooral de politieke oppositie op de korrel nam, zijn kerken nooit helemaal buiten de gevarenzone. Strafkampen en langdurige gevangenisstraffen voor kerkleiders behoren tot het verleden, maar boetes allerminst.