Eindelijk, verzuchtten VVD en PvdA op 15 april, ruim een week geleden. In Brussel zou het Comité van Ministers van de Raad van Europa zich met een resolutie uitspreken over een prangende kwestie: Moet de staat gemeenten in staat stellen illegalen te voorzien van noodopvang; van bed, bad en brood?

De VVD was er het snelste uit. Structurele noodopvang is niet verplicht, luidt de lezing waarin de partij tot op heden volhardt. Die gewaagde interpretatie hebben de liberalen de afgelopen dagen ook de PvdA weten op te leggen. De kabinetsbrief waarin VVD en PvdA hun compromis gisteren toelichtten, laat dat duidelijk zien.

Reikwijdte

Diverse illegalen zijn nog verwikkeld in rechtszaken met ofwel gemeenten, ofwel de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie over of zij wel of geen recht hebben op noodopvang. In juni spreekt de Raad van State daarover het laatste woord.

Dat klopt, beaamt de brief, maar dergelijke vonnissen draaien om „individuele gevallen”; om procedures met een beperkte reikwijdte, zonder consequenties voor het landelijk beleid.

Om een kabinetscrisis te vermijden, heeft de PvdA blijkbaar geen andere uitweg gezien dan ook deze lezing te onderschrijven. De gevolgen daarvan zijn groot. Over de door de Protestantse Kerk in Nederland in gang gezette klachtprocedure wordt in de brief met geen woord meer gerept; deze wordt min of meer afgedaan als een mislukking. Wel schetst het kabinet met verve een nieuw uitzet- en vertrekbeleid voor illegalen, waarin vrijwel geen PvdA-component meer te ont­waren valt.

Hoe ziet dat nieuwe beleid eruit? Een aantal pijlers springt in het oog.

Eén: alle illegalen die een eind willen maken aan hun zwervend bestaan, worden geacht zich te melden in een van de vijf opvangcentra die het kabinet wil realiseren in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven. Daar wordt gekeken of bij de illegaal van „oprechte en aantoonbare” terugkeerbereidheid sprake is. Is dat zo, dan wordt hij „na een beperkt aantal weken” overgeplaatst naar het al bestaande vertrekcentrum in Ter Apel. Zo niet, dan is verwijdering uit de opvang het enige dat rest.

Twee: het Rijk draagt op basis van prestatiebekostiging bij aan de noodopvang in de vijf steden. Hoe sneller de uitstroom, hoe meer geld.

Drie: structurele noodopvang door andere gemeenten dan de vijf, is verboden. Burgemeesters mogen, al dan niet op last van de rechter, slechts nog noodvoorzieningen treffen „voor individuele gevallen.” De kosten daarvoor komen voor gemeenten. De inzet van de PvdA, Pauluskerkachtige voorzieningen door heel het land, is met dit akkoord verder weg dan ooit.

Dependances

Dat het VVD-beleid van ”Ter Apel of de straat” realiteit gaat worden, staat nog niet vast. De komst van vijf opvangcentra (in VVD-jargon: dependances van Ter Apel) gebeurt bij wijze van proef voor de duur van een jaar. Burgerlijke ongehoorzaamheid van gemeenten die besluiten om op eigen kosten vrij ruimhartige noodopvang te blijven bieden, kan de uitvoering van het akkoord behoorlijk frustreren. Of de reikwijdte van de komende hogerberoepsvonnissen inderdaad beperkt zal blijven tot individuen, staat nog te bezien.

Verder blijft de vraag staan of VVD en PvdA, nu deze horde is genomen, de rit zullen uitzingen. Een val van het kabinet betekent vrijwel zeker het einde van het nu voorgestelde beleid. Maar welk scenario zich ook voltrekt, anders dan de PvdA kan de VVD dit compromis prima verkopen. Blijft het kabinet in het zadel, dan zal dit akkoord in hoge mate het asielbeleid bepalen. Valt het, dan kan de VVD betogen alles op alles te hebben gezet voor het efficiënter maken van het uitzetbeleid.