Mooi bij de stad, vertelt figuur 1.1 van het SCP-rapport ”Dichtbij huis” over Speuld. Mooi is het zeker in de omgeving van het Veluwse plaatsje. Aan de westkant ligt het eeuwenoude Speulder- en Sprielderbos, het bos van de dansende bomen. In het noorden en zuiden heidevelden: de Ermelose Heide en het Houtdorperveld. In het oosten de agrarische enclave Uddel-Elspeet, waar Speuld een onderdeel van is.

„Speuld heeft agrarische roots”, zegt voorzitter Jan Timmer van de Buurtvereniging Speuld. „Het waren vrijgevochten types die hier ooit neerstreken om op de kale zandgronden te gaan boeren. De agrariërs van de Betuwse klei keken neer op de zandboertjes van de Veluwe, maar met zuinigheid en vindingrijkheid wisten zij toch veel te bereiken.”

De vrijheid is nog steeds van het grootste belang voor Speuld. Grootste bedreiger daarvan is gemeente Ermelo, waar Speuld onderdeel van is. „De gemeente wilde een hek met prikkeldraad om het Houtdorperveld zetten, omdat er koeien moesten grazen. Speuldenaren waren woedend want nu konden ze niet zomaar de hei oplopen als ze dat wilden. Ze zagen het als een beknotting van hun vrijheid.”

Timmer noemt Speuld consequent een dorp, terwijl de gemeente Ermelo op haar site heeft staan dat het een van de buurtschappen is. „Een dorp heeft een centrale plek. Dat kan een kerk zijn, maar in ons geval is dat de school, de Speulderbrink. Gezinnen uit de wijde omgeving zijn gericht op Speuld omdat daar de kinderen naar school gaan. Verder is er een peuterspeelzaal, er worden avonden voor ouderen georganiseerd en bijvoorbeeld de buurtvereniging vergadert er ook.”

Naast het aannemingsbedrijf van Timmer staat de buurtwinkel van Anja Vlot. Binnen is het rustig. „De winkel is een ontmoetingsplek voor het dorp”, vertelt Vlot. „Hier worden de laatste nieuwtjes uitgewisseld.” Bij de kassa hangt een lijst. „Een weduwe uit het dorp is gevallen en heeft haar heup gebroken. Omdat ze weinig familie heeft, gaan Speuldenaren bij haar op bezoek in het ziekenhuis. Op deze lijst kunnen mensen intekenen wanneer ze gaan. Er gaat geen bezoekuur voorbij of er is iemand uit Speuld aanwezig.”

Die burenhulp is een vanzelfsprekendheid, vinden de gepensioneerde broers Gaart (Gerrit) en Jaap (Jacob) Oudendorp. Gerrit woont aan de andere kant van de buurtsuper en hij zit samen met zijn broer in een verwarmde schuur achter het huis. „Ook een ontmoetingsplek”, lacht hij. „Soms zit het hier vol met oudere mannen uit het dorp.”

Speuldenaren hebben een band met elkaar, vinden de broers, die geboren en getogen zijn in het dorp. Het probleem is echter dat er steeds meer mensen van buitenaf in Speuld gaan wonen die zich met niemand bemoeien. „Het was vroeger onmogelijk dat een alleenstaand iemand langer dan één dag dood in huis zou liggen. Hij of zij zou onmiddellijk gemist worden. Maar nu wonen er mensen uit de stad aan de hei die we nooit in het dorp zien. Dan kan er ook geen band groeien.”

Dat ligt volgens de broers niet aan het feit dat die buitenstaanders niet uit Speuld zelf komen. „Er zijn genoeg voorbeelden van import die echte Speuldenaren zijn geworden. Ze worden lid van de buurtvereniging, doen mee aan activiteiten, ze laten hun gezicht zien. Dan is het geen probleem.”

Het kan ook anders. „Ooit kwam er hier een gezin uit Amsterdam wonen. Ze deden alsof wij niet goed wijs waren en zouden de boel hier wel even rechtzetten. Zo gingen ze direct tekeer tegen de stank van enkele boerenbedrijven. Ze waren met een halfjaar verdwenen.”

Wat er volgens de Oudendorpen moet gebeuren, is het bouwen van goedkopere huizen voor starters. „Speuld bestaat bijna alleen maar uit vrijstaande huizen. Die zijn veel te duur voor starters en worden in de praktijk vooral door ouderen van buitenaf gekocht. Maar ondertussen gaat het leerlingenaantal van de school omlaag. Als de school moet sluiten, is het met de leefbaarheid van Speuld helemaal gedaan.”

De broers hekelen de ambtenaren van gemeente Ermelo, die nieuwbouw in Speuld volgens hen tegenhouden. „Toen de nieuwe burgemeester van Ermelo, Baars, hier kwam kennismaken, stelde ik voor dat hij op zijn motor eerst eens door de kernen van gemeente Nunspeet zou rijden en daarna Speuld zou aandoen. Nunspeet doet veel meer aan leefbaarheid in de kernen. In Elspeet kan veel meer gebouwd worden, waardoor zo’n dorp levend blijft. Dat zou in Speuld ook moeten gebeuren.”

Dit is het tweede deel in een serie over kleine dorpen.