Mensen die zich in het laatste stadium van dementie bevinden, praten vaak nauwelijks meer en raken steeds verder geïsoleerd. Dat muziek ook op hen een grote impact heeft, verraste Smilde. „Het laatste deel van de hersenen dat nog intact blijft, is er ontvankelijk voor. Zo zei een deelneemster aan een muziekworkshop dat ze een muzikant ook bij de bakker en op tv had gezien. Het geeft niet dat deze feiten niet kloppen. Zij was zich weer bewust van haar omgeving en voelde zich bij deze musicus op haar gemak.”

Smilde, lector Lifelong Learning in Music aan de Hanzehogeschool Groningen, is de aanjager van het project Muziek en Dementie. Binnen dit lectoraat wordt naar mogelijkheden gezocht waarmee musici kunnen inspelen op de veranderingen in hun werkveld.

De lector raakte in Londen onder de indruk van ”Music for Life”. Na drie jaar onderzoek naar het Londense initiatief vond de afgelopen twee jaar in Nederland een pilotproject plaats. Daarbij bezochten muziekstudenten zorgcentra om er een workshop te geven, die bestaat uit acht bijeenkomsten van een uur.

Wordt er in Nederland onvoldoende met muziek gedaan?

„Er zijn prachtige initiatieven, zoals alzheimerkoren waarin mensen met dementie zingen. Daarnaast worden er concerten voor deze doelgroep gegeven. Bijzonder aan het Londense project is dat zowel musici, bewoners als verzorgenden muziek maken.”

Hoe is een workshop opgezet?

„De deelnemers zitten in een kring. Er liggen kleine, makkelijk te bespelen instrumenten zoals een gong, ratel of trom. De drie musici, bijvoorbeeld een hoboïst, een harpist en een cellist, improviseren vooral. Ze gaan de kring rond tijdens het spelen van het welkomstlied. De muziek is niet luid en is rustig van karakter om deelnemers niet te ontregelen.

De musici peilen wat mensen met dementie nodig hebben. Als iemand enthousiast is over een instrument, improviseren ze samen met hem. Een ander die interesse in een dirigeerstokje toont, mag de maat slaan. De musici reageren op zijn bewegingen.”

Een christen uit Staphorst heeft een ander muzikaal verleden dan een Amsterdammer uit de Jordaan. Probeert u daarbij aan te sluiten?

„Zo veel mogelijk. Een vroegere lerares Frans toonde geen belangstelling voor de workshop, maar bloeide op toen een fluitiste voor haar een Frans stuk speelde.”

Wat brengt muziek teweeg?

„Het bevordert het welbevinden van mensen met dementie. Ze worden rustig. Sommigen doen tijdens de workshop actief mee. Anderen genieten in stilte met gesloten ogen of tikken de maat met hun handen.

Muziek heeft een positief effect op de communicatie tussen mensen met dementie en hun verzorgenden. Laatstgenoemden krijgen meer begrip voor bewoners.”

Welke vaardigheden zijn er nodig om een workshop te geven?

„Een musicus moet integer zijn, kunnen communiceren en openstaan voor de behoeften en reacties van deelnemers.”

Belanden uw bevindingen in een la of krijgt het project een vervolg?

„We hebben een module Muziek en Dementie ontwikkeld voor masteropleidingen, die vanaf september op het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en het Prins Claus Conservatorium in Groningen wordt aangeboden. Veel zorgcentra staan open voor stages van muziekstudenten.”

Bezuinigingen zijn schering en inslag in de zorg. Is er nog wel toekomst voor muziekworkshops?

„Zorginstellingen hebben een budget voor activiteiten en kunnen dat hiervoor benutten. Ik hoop dat steeds meer mensen inzien hoeveel muziek bijdraagt aan het welbevinden en dat ze desnoods via sponsoring gelden inzamelen. Zo start de organisatie Cityproms in september met vier workshops in zorgcentra, gesponsord door een zorgverzekeraar.”

Moeten verzorgenden na een workshop het stokje overnemen?

„Dat is niet de opzet, maar het gebeurt vaak wel. Zo vertelde een Londense verzorgster dat ze tegenwoordig tijdens de verzorging voor een bewoonster zingt, nadat ze had gemerkt hoeveel muziek voor deze vrouw betekende.”

Lees ook in Digibron:

Dementie versterkt emotie en gevoel (Reformatorisch Dagblad, 22-11-2013)

Muziek vermindert onrust bij dementie (Reformatorisch Dagblad, 07-05-2013)

Dementie – door ds. J. Belder (De Waarheidsvriend, 11-04-2013)

Kinds en toch volwassen – Omgaan met dementie (slot) – door dr. A.A. Teeuw (De Waarheidsvriend, 16-12-2004)

Vloeken en ontremd gedrag – Omgaan met dementie (4) – door dr. A.A. Teeuw (De Waarheidsvriend, 02-12-2004)

De kwade dagen zijn gekomen – Omgaan met dementie (3) – door dr. A.A. Teeuw (De Waarheidsvriend, 02-12-2004)

Als de zorg te zwaar wordt – Omgaan met dementie (2) – door dr. A.A. Teeuw (De Waarheidsvriend, 25-11-2004)

Meer dan vergeetachtigheid – Omgaan met dementie (1) – door dr. A.A. Teeuw (De Waarheidsvriend, 18-11-2004)