Op het Tahrirplein in Caïro is afgelopen nacht tot in de kleine uurtjes gefeest. Demonstranten zagen de verklaring van het leger, maandag, als een duidelijke oproep aan het adres van president Morsi om zijn biezen te pakken. Legerleider Abdel-Fattah al-Sissi had dat niet met zoveel woorden gezegd, maar die interpretatie lag voor de hand. Sissi had Morsi gewaarschuwd dat het leger in zou grijpen als hij vóór morgenmiddag 17.00 uur niet tegemoet zou komen aan de eisen van de demonstranten. En die willen Morsi’s aftreden.

Met de verklaring speelt het leger opnieuw een sleutelrol in het bepalen van Egyptes toekomst. Het leger had ook een groot aandeel in de verdrijving van oud-president Hosni Mubarak, januari 2011. De strijdkrachten stelden zich toen op tussen de demonstranten en de persoonlijke veiligheidstroepen van Mubarak en beslechtten daarmee het pleit. Na de verdrijving van Mubarak nam de legerleiding ook op politiek gebied de touwtjes in handen.

De verklaring van het leger leidde gisteren dan ook tot koortsachtig politiek beraad in Egypte. Morsi overlegde onder anderen met Sissi en met zijn premier Hisham Qandli. Tot concrete resultaten leidden de gesprekken echter niet. De president gaf vanmorgen aan voet bij stuk te houden en vast te houden aan de koers die hij heeft uitgezet. Egypte heeft zich onder zijn leiding ontwikkeld tot „een moderne democratische staat”, liet hij in een verklaring weten. Het leger zou enkel verwarring zaaien door een ultimatum te stellen.

De realiteit is dat de strijdkrachten de macht sinds Mubarak nooit hebben opgegeven. Toch is de huidige situatie volgens analisten niet een-op-een te vergelijken met die in januari 2011. Het leger zal volgens hen voorzichtiger handelen. Sissi maakte gisteren al duidelijk dat het leger geen politieke rol wil gaan spelen en zich binnen de democratische spelregels zal houden „die zijn opgesteld vanuit de wil van het volk.”

De generaals zijn zich ervan bewust dat het volk met gemengde gevoelens naar hen kijkt. Veel Egyptenaren toonden zich zeer kritisch op de centrale rol die de strijdkrachten na de val van Mubarak speelden. Ze trokken toen alle macht naar zich toe en plaatsen de grondwet buiten werking.

Het Egyptische volk is bovendien niet vergeten dat het leger Mubarak jarenlang in het zadel heeft gehouden. Bij de demonstraties van 2011 werd niet alleen geroepen dat de president moest opstappen, maar ook dat het afgelopen moest zijn met de militaire macht. Wil het leger de steun van het volk behouden, dan moet het dus voorzichtig opereren.

Daarbij komt dat het leger wellicht geen harde confrontaties wil tussen islamisten. De moslimbroederschap en de salafisten behaalden bij de verkiezingen van 2011-2012 twee derde van de stemmen. Die uitslag kan niet zomaar tussen haakjes worden gezet.

Waarnemers waarschuwen voor een situatie zoals in Algerije, waar het leger in de jaren negentig de stembuszege van de islamisten negeerde en de macht greep. Het gevolg was een bloedige burgeroorlog.

Wat de generaals echt willen? Dat blijft vooralsnog koffiedik kijken. Critici stellen dat het leger vanouds een conservatieve kracht is die er belang bij heeft de rust in de samenleving te bewaren om zelf stevig in het zadel te blijven zitten. Vanuit die optiek heeft de interventie van het leger dus niet zoveel met democratische beweegredenen te maken.

De generaal ontkenden gisteravond in een extra verklaring dat de strijdkrachten een „militaire coup” beogen. Voor dezelfde zaak zijn vaak echter verschillende namen te geven.