Bestaande instrumenten, zoals het Europees Defensiefonds (EDF), missen de omvang en de prikkels die nodig zijn om gaten in de Europese defensiecapaciteit te dichten. Ook blijken ze niet in staat in te spelen op de toegenomen veiligheidsrisico’s nu de Verenigde Staten steeds meer hun handen van Europa aftrekken.

Dat staat in het voorstel van de gerenommeerde Brusselse denktank Bruegel dat zaterdag in Warschau wordt besproken. Europese landen kopen al jaren ruim 60 procent van hun wapens in de VS. Defensiebedrijven in Europa zijn niet eens meer in staat strategisch wapentuig –zoals militaire satellieten– te produceren.

Dat moet veranderen met het zogeheten Europees Defensiemechanisme (EDM), een beoogd zelfstandig orgaan buiten de Europese Unie dat rechtstreeks wapens mag aanschaffen namens zijn leden. Met het fonds zullen niet alleen aanbestedingen van strategische wapens –zoals gevechtsvliegtuigen– worden gecentraliseerd; het EDM wordt ook eigenaar van het materieel, is het plan. Bovendien zou het fonds gunstige wapenleningen –zonder rente– kunnen verstrekken aan lidstaten die grenzen aan Rusland en Wit-Rusland.

Het EDM zal worden gefinancierd met obligatie-uitgiften, stelt Bruegel voor. Lidstaten zullen eraan meebetalen naar rato van economische omvang en militaire uitgaven, is het plan. Beslissingen zullen worden genomen op basis van kapitaalaandeel of door een gekwalificeerde meerderheid. Het Bruegeldocument stelt ook dat de EU een „aparte aandeelhouder kan worden, vertegenwoordigd door de Europese Commissie” – het dagelijks bestuur van het blok, zodat de coördinatie met niet-EU-leden soepel verloopt.

Het fonds is een voorstel van Noord- en Oost-Europese landen. De Poolse regering, die momenteel het roulerend voorzitterschap bekleedt van de Raad van de EU –waar de vakministers uit de lidstaten regelmatig samenkomen–, vroeg de denktank Bruegel een voorstel op te stellen voor zo’n mechanisme.

Strikte begrotingsregels

Het EDM staat ook open voor niet-EU-landen, terwijl EU-lidstaten die geen politieke animo hebben niet worden gedwongen om mee te doen. Het plan lijkt daarmee op een eerder voorstel van de Britse regering om samen met Zweden, Denemarken, Finland, Polen en Nederland een supranationaal herbewapeningsfonds op te richten, bedoeld om gezamenlijk wapens aan te kopen en de kosten van defensie-inkopen te verlagen.

Dat de inkoopkosten buiten de nationale begrotingen blijven, wordt verkocht als een voordeel voor landen die vasthouden aan strikte begrotingsregels. Ook andere fiscale voordelen biedt het EDM. „Het belangrijkste pluspunt zit in het verlagen van de kosten door gezamenlijke aanbestedingen”, zegt Guntram Wolff, die medeauteur is van het voorstel. Doordat verschillende lidstaten meebetalen, wordt het haalbaar om ook grote defensieprojecten Europees te financieren en een interne markt voor de defensie-industrie te creëren.

Zaterdag zal blijken of het initiatiefvoorstel genoeg steun krijgt. Vanuit het VK –geen EU-lid–, Duitsland en Frankrijk klinkt kritiek op de coördinerende taak die voor de Commissie is weggelegd in het voorstel van Bruegel. En Zuid-Europese landen zitten helemaal niet op het EDM-fonds te wachten, maar vragen om defensiefinanciering via gezamenlijke EU-leningen op de kapitaalmarkten: zogeheten eurobonds.

„Idealiter zouden de grootste Europese landen lid moeten zijn”, stelt het Bruegeldocument. En „als Europese democratie zou ook Oekraïne lid kunnen en moeten worden”.