AMSTERDAM – De Rooms-Katholieke Kerk (RKK) blijft wereldwijd een zeer vitaal instituut met een omvangrijke schare aanhangers, zo stelt Gerry van der List in een speciaal nummer van weekblad Elsevier getiteld ”Katholiek. De essentiële gids bij ’s werelds belangrijkste religie.” „Geen multinationaal instituut heeft het zo lang volgehouden.”
Paradoxaal genoeg is door de seksschandalen de belangstelling voor het katholicisme gegroeid, schrijft hoofdredacteur Arendo Joustra. De speciale editie van Elsevier verschijnt op een moment dat de RKK een zware crisis doormaakt. Toch heeft ze nog altijd grote aanhang. Wereldwijd telt de kerk van Rome 1,196 miljard leden. In Nederland is dat 4.166.000, een kwart van de bevolking.
Maar vergis je niet, zo waarschuwt redacteur Gerry van der List. Veel gedoopte rooms-katholieken hebben niet de moeite genomen zich uit te schrijven en staan nog als kerklid te boek. Toch blijft het aantal rooms-katholieken toenemen. Al hebben velen de kerk afgezworen en is er bijvoorbeeld in Afrika sprake van een samensmelting van katholicisme en inheemse religies, er is toch reden om van een „succesverhaal” te spreken, aldus Van der List.
De eerste reactie van de kerk op het seksueel misbruik van minderjarigen bestond zijns inziens vooral in ontkenning en bagatellisering. Pas langzaam ging de kerk over tot diverse maatregelen. Van der List: „En zo probeert de Rooms-Katholieke Kerk te laten zien dat zij over een zelfreinigend vermogen beschikt en dat de kerk in staat is ook de misstand van het seksueel misbruik achter zich te laten.”
De bijlage biedt veel historische informatie over de RKK. Omdat buitenstaanders vaak weinig van een rooms-katholieke eredienst snappen, wordt de heilige mis „in tien stappen” uitgelegd. Na Petrus, volgens Rome de eerste paus, heeft het rooms-katholicisme 265 pausen gekend, onder wie één Nederlander, „een aantal heiligen en enkele boeven.”
Het zogeheten dogma van de pauselijke onfeilbaarheid betekent dat als de paus een officiële uitspraak doet (ex cathedra), de Heilige Geest hem behoedt voor dwalingen. „De gelovige mag er daarom van uitgaan dat in pauselijke documenten als bullen, encyclieken en brieven een onfeilbare doctrine wordt verkondigd.”
De Nederlandse rooms-katholieken ontwikkelden zich na eeuwenlange onderdrukking en achterstelling tot een formidabele aanhang, vooral sinds het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853. In de twintigste eeuw brak de tijd van het ”rijke roomse leven” aan, maar sinds de jaren zestig sloeg de secularisatie toe. Noemde in 1958 nog 42 procent van de Nederlanders zich katholiek, in 2004 was dat 17 procent.
De kerk maakte een progressieve fase door na het tweede Vaticaans concilie (1962-1965) en protesteerde tegen de behoudende koers van het Vaticaan. Maar bij de progressieven, verenigd in bijvoorbeeld de Acht Mei Beweging, sloeg in de jaren negentig de vergrijzing en verzuring toe. „De kerkelijke horzel werd zo moe van het steken dat hij er op een gegeven moment geen zin meer in had.”
De huidige ideologische rust in Nederland lijkt meer op de rust van het kerkhof, constateert Van der List. De rooms-katholieken bevinden zich wat hun invloed betreft weer in de marge. Nu niet door discriminerende maatregelen van protestanten, zoals in het verleden, maar door de onverschillige houding van een seculiere samenleving en een gebrek aan vitaliteit bij rooms-katholieken zelf.
De bijlage biedt allerlei wetenswaardigheden over de zogenaamde kerk van de Friezen in Rome (teruggaand op de Nederlandse nederzetting Frisia rond 1400, die overigens niets te maken heeft met het huidige Friesland), het gregoriaans (na het afschaffen van het eeuwenoude eenstemmig Latijnse gezang beleeft het nu weer een comeback), de verering van Maria (in Nederland overigens op zijn retour), de missie (de missietraditie in Nederland is „hevig maar kort” geweest) en het kloosterleven met zijn verschillende ordes.
Edwin Koopman laat zien hoe gelovigen in Latijns-Amerika, hét bastion van de RKK, massaal overlopen naar het protestantisme. In Afrika gaat traditioneel geloof hand in hand met het rooms-katholicisme: voor veel Afrikaanse katholieken is de christelijke god een soort oppergod die ze gebruiken om boze geesten onschadelijk te maken.
In een nabeschouwing stelt frater Roderick Vonhögen dat alleen communicatie de kerk kan redden. In termen van Google geformuleerd: vraag en aanbod sluiten niet meer op elkaar aan, zoekopdrachten leveren geen kerkelijk hits meer op.
De huidige crisis kan een keerpunt zijn waaruit nieuwe creatieve kracht kan groeien, meent Vonhögen. Daarvoor hoeft de kern van de boodschap niet te veranderen, die is al zo’n 2000 jaar vrij consistent. Wel moet er worden geïnvesteerd in communicatie en media. „Google en Jezus Christus hebben iets gemeenschappelijks: ze bieden een helpende hand aan zoekende mensen.”
