Dinsdag bleek dat de twee CDA-onderhandelaars, Verhagen en Klink, zwaar verdeeld zijn over de te volgen koers.

Vanmorgen was nog niet duidelijk of de kloof nog valt te overbruggen. Vaststaat dat Verhagen hoe dan ook wil vasthouden aan de lijn die hij al weken volgt: dooronderhandelen tot er een akkoord is, om vervolgens op een speciaal congres het laatste woord aan de partij te geven.

Klink ziet geen heil meer in die strategie. De tweede CDA- onderhandelaar wil minimaal een time-out, zodat de fractie zich kan beraden over de politieke samenwerking met Wilders.

Klink zou daarmee tegemoet willen komen aan de vele oproepen tot bezinning, afkomstig van onder anderen Lubbers, oud-minister Veerman en talloze andere prominenten uit het CDA. In een gisterochtend aan al zijn fractiegenoten verstuurde e-mail zou Klink hebben gedreigd de fractie te verlaten als Verhagen de onderhandelingen met de PVV niet staakt.

De onenigheid tussen de twee onderhandelaars kwam vorige week al aan het licht toen een deel van de CDA-fractie in een vergadering liet weten nauwer betrokken te willen worden bij de formatie. Klink steunde ze in die wens; Verhagen hield de boot af.

Hoe groot de aanhang is waarop beiden in de fractie kunnen bogen, is onduidelijk. Steun voor Klink is er in elk geval van de CDA-Kamerleden Ferrier en Koppejan, die –kort voor de voltallige fractie in crisisberaad bijeenkwam– in een onderhoud met Verhagen nogmaals blijk gaven van hun afkeer van de PVV.

Eerder werden ook de Kamerleden De Rouwe, Uitslag, Çörüz en Van Toorenburg genoemd als anti-PVV’ers. Nieuw is dat ook zwaargewicht Van Bijsterveldt, oud-partijvoorzitter en demissionair staatssecretaris, zich gisteren zou hebben uitgesproken voor Klink.

In het crisisberaad dat gisteren rond halfvijf begon en tot middernacht duurde, slaagde de fractie er niet in op één lijn te komen. Het overleg zou vandaag rond het middaguur worden hervat.

Niet alleen de posities van Verhagen en Klink staan daarbij op het spel, ook de kansen van VVD en PVV om met de zwaar verdeelde CDA-fractie tot een akkoord te komen. Al is de kans dat de fractie de rijen sluit nog niet helemaal verkeken, de broze eenheid binnen het CDA is een politieke realiteit die aan de onderhandelingstafel van informateur Opstelten niet kan worden genegeerd.

Dat Rutte behalve met de politieke avonturier Wilders nu ook nog moet gaan samenwerken met een werkelijk tot op het bot verdeeld CDA lijkt voor de VVD-leider een weinig aanlokkelijk perspectief. Nu openlijk breken, is voor de premierskandidaat echter geen optie. Er is geen coalitie denkbaar waarin zijn positie zo sterk zal zijn als in deze Deense variant – áls de VVD’er bij eventuele nieuwe formatiepogingen al het voortouw krijgt.

Ook voor PVV-leider Wilders staat veel op het spel. In plaats van in te binden, intensiveerde hij de afgelopen dagen zijn provocaties richting de islam, oud-informateur Lubbers en interim-partijvoorzitter Bleker. De verklaring om elkaars standpunten te respecteren die Rutte, Wilders en Verhagen eind vorige maand na een week van informeel onderhandelen overeenkwamen bood hem daarvoor enige ruimte. Toch lijkt de PVV-leider de PVV-antipathie binnen de CDA-fractie te hebben onderschat.

Breekt het CDA de formatie af, dan zal de partij daarvoor de tol betalen, zo hoopt Wilders. Dat is een gok. Een deel van Wilders’ electoraat kan zijn provocaties uitleggen als middel om regeringsverantwoordelijkheid te ontlopen. Met een dergelijke houding maakt hij zich in elke coalitie onmogelijk als partner en komt hij nooit aan (mee)regeren toe, terwijl dat nu hetgene is wat zijn achterban dolgraag wil.

Blijft de CDA-fractie verdeeld, dan wankelt ook de positie van interim-partijvoorzitter Bleker. Zijn vondst om via een congres het laatste woord aan de partij te geven, werd alom beschouwd als geniaal. Daarna stokte echter de oplossingenmachine van de Groninger die zich, hoewel hij dat allerminst is, graag als politieke outsider mag presenteren. Nu moet blijken of zijn tactiek van sussen en luisteren volstaat.

Als zwaargewicht die à la Opstelten in staat is interne partijcrises te bezweren, heeft Bleker zich nog niet kunnen bewijzen. Ook dat maakt het er niet beter op voor het CDA.