In de Verenigde Staten staat e-reading al lang niet meer in de kinderschoenen. In Nederland nog wel. Wiebe de Jager, directeur van uitgeverij Eburon en initiatiefnemer van internetsite ereaders.nl, ziet een gouden toekomst weggelegd voor digitaal lezen. „Papier wordt iets van vroeger.”E-reading is niets anders dan lezen vanaf het scherm. In de volksmond betekent het: lezen vanaf speciaal daarvoor ontwikkelde apparaten. Er zijn een paar technologieën die digitaal lezen makkelijk maken. Eén daarvan is het in Nederland ontwikkelde elektronisch papier, dat leest alsof het daadwerkelijk papier is: het beeld staat stil, het flikkert niet en het vergt weinig stroom.

Maar ook smartphones, multi-functionele telefoons met een niet al te groot beeldscherm, lenen zich goed voor het lezen van een boek. En om het overzicht compleet te maken: technologiefabrikant Apple lanceerde onlangs de iPad, een apparaat dat e-reader is maar tegelijk laptopfuncties heeft.

De Jager is fervent gebruiker van de e-reader. „Ik heb een apparaat waarmee ik lees. Ik merk dat ik veel papieren boeken niet meer wil hebben. Ik wil ze wel lezen, maar hoef ze niet zo nodig in mijn boekenkast. Daarvoor is e-reading een mooie oplossing.”

Ook met het lezen van boeken op de smartphone heeft De Jager goede ervaringen. „Tijdens een vakantie heb ik het geprobeerd, nadat ik al mijn meegebrachte papieren boeken uit had. Ik was sceptisch, maar het beviel prima. Het ging verbazend goed. Je kunt het contrast van het scherm aanpassen zodat lezen minder vermoeiend is. Ik denk dat er uiteindelijk een heel scala van producten komt tussen de smartphone, de traditionele e-reader en de tablet.”

De Jager houdt zich niet alleen bezig met digitale boeken (e-books), hij wil ook kranten op de e-reader laten verschijnen. „We zijn bezig een platform te ontwikkelen voor kranten en magazines. Consumenten kunnen zich abonneren op artikelkanalen. Ze kunnen bijvoorbeeld van de ene krant economienieuws en van de andere politieke berichten kopen. Binnenkort gaat het platform online. E-reading kan voor kranten een nieuw verdienmodel betekenen.”

Vooral door de komst van de Kindle, de e-reader van het Amerikaanse bedrijf Amazon, eind 2007, heeft digitaal lezen een hoge vlucht genomen. Nieuw aan dat apparaat is dat het een draadloze verbinding kan maken met de winkel van Amazon zodat de lezer makkelijk en snel nieuwe e-books kan aanschaffen. De Jager: „Nederland was qua techniek voorloper op het gebied van e-readers. Elektronisch papier is in ons land ontwikkeld. In de Verenigde Staten is het apparaat ook echt aantrekkelijk gemaakt voor de gebruiker, door het enorme aanbod van e-books.”

Europa loopt achter. De Verenigde Staten hebben het voordeel van een groot taalgebied, aldus De Jager. „Daar komt bij dat er in Europa niet één mobiel netwerk is. Maar ook in Europa doet de e-reader langzaam maar zeker zijn intrede.”

In de Verenigde Staten zal de Kindle de concurrentie aan moeten gaan met de iPad van Apple, die eind deze maand in de schappen ligt. „Amazon heeft inmiddels een flinke voorsprong opgebouwd. Er zijn mensen die een e-reader wel aantrekkelijk vinden, maar met hetzelfde apparaat ook zouden willen surfen op internet en muziek luisteren. Dat biedt de iPad. In dergelijke multifunctionele apparaten zit de toekomst, denk ik.”

Naast de concurrentie tussen de apparaten, is er ook een competitie gaande tussen verschillende bestandsformaten van e-books. In Europa en op de iPad wordt ePub gebruikt, terwijl Amazon een ander bestandstype hanteert. „Die concurrentie lijkt overzichtelijk”, aldus De Jager. „Ware het niet dat e-books worden beveiligd door verschillende soorten beveiligingssystemen. Daardoor is het mogelijk dat boeken die op het ene apparaat staan niet op een ander kunnen worden gelezen. Amerikanen die nu al een Kindle hebben, zullen die boeken niet kunnen gaan lezen op hun iPad. Dit is een van de grootste barrières die de grote doorbraak van e-readers in de weg staat.”

Uitgevers zijn benauwd voor digitaal lezen, aldus De Jager. „Zij zien de boekenmarkt de muziekindustrie achterna gaan, waarin sprake was van veel illegaal kopiëren en downloaden. Beveiligen van muziek bleek niet te werken. Maar de uitgevers lopen in dezelfde fuik als de muziekindustrie. Ze beveiligen e-books wel.”

Wat kunnen uitgevers leren van de muziekwereld?

De Jager: „Dat vasthouden aan het bestaande businessmodel, waarin een boek via verschillende schakels uiteindelijk in de boekhandel belandt, niet gaat werken. Ik denk dat veel partijen in de boekenindustrie over een aantal jaar zijn gemarginaliseerd. Auteurs kunnen bijvoorbeeld zelf hun digitale boeken aanbieden. Ze hebben daar, anders dan nu, bijna niemand meer voor nodig.

Daarnaast moet de beveiliging van e-books verdwijnen, zodat ik een gekocht boek volgend jaar ook op een ander apparaat kan lezen. Dat betekent wel dat digitale boeken ook straffeloos gekopieerd kunnen worden. Ik denk dat mensen e-books blijven kopen, als ze niet te duur en makkelijk aan te schaffen zijn. Het lijkt tegennatuurlijk de beveiliging te verwijderen, maar eigenlijk verschilt het e-book hierin niet veel van een gewoon boek, dat ook uit te lenen of door te geven is.”

Wil de consument de overstap van papier naar digitaal wel maken?

„Er zullen mensen blijven die vooral papieren boeken willen lezen. Maar het overgrote deel zal het papieren gevoel overwinnen en digitaal gaan lezen. Nu zien velen een e-book nog als slap aftreksel van het echte boek, maar het is een nieuwe fase in het lezen. Een e-book kan veel meer zijn dan een fysiek boek: er kan meer kleur in, het kan ook video, geluid of hyperlinks bevatten en je kunt het makkelijk doorzoeken en aantekeningen delen.”

Is e-reading voor uitgevers een kans of een bedreiging?

„E-reading biedt kansen aan partijen die buiten de traditionele boekenmarkt staan. Kijk maar naar Apple en Amazon. Ik denk dat door de digitalisering een aantal uitgevers zal verdwijnen. Een uitgeverij kan nu nog niet leven van alleen e-books. Ik hoor om me heen dat veel uitgevers e-reading als bedreiging zien. Voor sommige auteurs is e-reading inderdaad een kans. Zij kunnen in een digitale wereld hun boek prima zelf op de markt brengen. Ingewikkeld is dat niet, en het kan bijna gratis.”

Is de Nederlandse markt klaar voor e-reading?

„Bol.com heeft samen met Sony een flinke stap gezet. Maar veel Nederlandstalige e-books zijn niet te koop. In Nederland zijn enkele tienduizenden mensen met een e-reader die elk gemiddeld een paar boeken per jaar kopen. Voorlopig is de markt voor Nederlandstalige digitale boeken nog zeer beperkt. Voor een uitgever in het Engelstalige gebied is het veel makkelijker.”

Hoe duur moet een e-book zijn?

„Nu is de prijs zo’n 80 procent van het papieren boek. De prijs van een gewoon boek wordt voor een groot deel bepaald door druk- en distributiekosten. E-books hebben die kosten niet. Wel rekenen boekhandels voor digitale boeken dezelfde marge, terwijl er geen voorraadrisico is. Daar komt bij dat de btw voor e-books 19 procent is, en voor het papieren boek 6 procent. Als de boekhandelsmarge lager wordt en het btw-verschil verdwijnt, kan een e-book ongeveer de helft van de prijs van het papieren boek kosten, verwacht ik.”

Gaat de bibliotheek op termijn verdwijnen?

„Ik denk dat de belangrijkste rol voor bibliotheken wordt dat ze ervoor zorgen dat alles wat nu geschreven wordt ook over honderd jaar nog beschikbaar is. Maar als één bibliotheek dat doet, hoeven anderen het niet te doen.”

Hoe ziet de markt van e-readers er over tien jaar uit?

„In 2007 maakte een uitgever een futuristisch filmpje over leesgedrag in de toekomst. Nu, drie jaar later, gebeurt er wat het filmpje liet zien. Over twee of drie jaar is het volstrekt normaal dat iedereen een apparaatje heeft dat een persoonlijke gids is: als je in de stad loopt weet hij waar je bent, van tal van gebouwen en restaurants kan hij aan de aan hand van Wikipedia van alles vertellen en er staan digitale boeken op. Ik denk dat er tegelijk ruimte blijft voor een verzorgd papieren boek.”