De Martelaere gebruikte het voorbeeld anderhalf jaar geleden in een Trouw-artikel over de bijna dwangmatige neiging die overal in de maatschappij aanwezig is om alles steeds maar te veranderen en te vernieuwen. Het was dinsdag de eerste tekst die vwo-leerlingen bij het centraal schriftelijk eindexamen Nederlands kregen voorgelegd.

„Een ontzettend grappige tekst”, vindt Hanneke van Eckeveld uit Zeist. „’k Lag helemaal in een deuk”, bekent haar plaatsgenote Elza van Dijk buiten de examenzaal van het Amersfoortse Van Lodensteincollege.

De tweede tekst, onder de kop ”Een infantiele samenleving met vroegoude kinderen”, beschreef een andere trend: „De volwassene van nu wil graag jong zijn; dit jeugdigheidsideaal heeft dwangmatige trekken gekregen.” Fitnesscentra en de tweedekansindustrie zijn er symptomen van.

„Leuke teksten, uitdagend geschreven”, oordeelt docente drs. C. Boogaard. „De eerste ging over bestedingsgedrag - en dat is op onze school bij maatschappijleer uitvoerig besproken.” Het examen bevatte veel meerkeuzevragen. „Gelukkig wel”, vindt Boogaard. „Dat kijkt niet alleen gemakkelijk na, maar je kunt ook objectiever becijferen. Het nadeel voor de leerlingen is dat het alleen maar goed of fout kan zijn. Het is alles of niets.”

Terwijl veel vwo’ers al vertrokken zijn, blijft de deur van de andere examenzaal lang gesloten. Bijna alle havo-examinandi ploeteren tot het laatst toe door op het examen tekenen/handvaardigheid. „Veel te lang”, roept Pieter Schaddelee als de klok onverbiddelijk een eind aan alle inspanningen maakt. „’k Heb zeven opgaven niet gemaakt. Maar ja, ik denk ook altijd veel te lang na.”

Een paar dames klagen over koude voeten. „Schrijft u dat op? Dan krijgen we er misschien een punt bij.” „En er liepen allemaal mieren”, signaleert Mirjam Hommersom. „Nou ja, het waren er twee.”

„We moesten de Romantiek en de Barok leren, maar dat kwam er amper in voor”, zegt Gert Klaassen. Docent H. E. Roozemond weerspreekt dat even later. Hij wijst op een vraag over het schilderij ”Dame in blauw jak” van Johannes Vermeer en op een olieverfschilderij van William Turner. „Misschien beschouwen ze het werk van Turner niet als Romantiek, maar dat was het wel.”

„Pittige vragen zaten erbij, met name die over conceptual art en performance”, zegt Roozemond. Aanstootgevende afbeeldingen bleven dit jaar achterwege. De docent wijst op vijf platen van dames met hoofddoekjes. „Er is nadrukkelijk rekening gehouden met de moslims in ons land.”

Zwoegen is het ook voor de vwo’ers die ’s middags biologie doen. Met een nadrukkelijk „pfff” komt Elza van Dijk de examenzaal uit. „Dit was echt veel langer dan de schoolexamens. Al die grafiekjes, dat waren we niet gewend.”

De eerste drie opgaven waren direct al moeilijk. Goed om pessimisten te ontmoedigen. „Ik heb ze gelijk overgeslagen”, bekent Jan Eerbeek. Er stond ook iets in het examen over het gedrag van meeuwen. „Dat was een mooi vraagje.”

„Veel rekenwerk, veel scheikunde, veel grafieken”, vat docent ir. J. van Dijke samen. „Het niveau was redelijk, maar de hoeveelheid erg groot.” De vraag over de evolutietheorie vond Van Dijke ronduit flauw. „Een weggevertje.”

Opvallend vond de Lodensteinleraar het dat er geen moleculaire genetica in het examen zat. Een vraag over een groeidiagram voldeed niet aan de bedoelingen van de opstellers. „De leerlingen moesten nauwkeurig rekenen, maar als je er globaal naar keek, kon je ook al zien wat het antwoord was.”

Dingena Legemate komt met een kleur als vuur de andere examenzaal uit. „Wat wil je ook, na drie uur.” Van halftwee tot halfvijf bogen de havo’ers zich over het examen Nederlands. „Met saaie teksten”, vindt een groepje dames. „De oefenteksten waren veel leuker.”

Beide examenteksten hielden verband met natuur- en milieuvraagstukken. Een Volkskrant-artikel velt als oordeel over het gehalte van de milieubeweging: „Bevlogenheid verslaat deskundigheid.” Alarmberichten worden door het publiek vaak grif geloofd, maar „om de onderbouwing van de prognose bekommert de milieubeweging zich minder dan om de effecten van haar protest.”

De andere tekst gaat over de teloorgang van de stilte en de menselijke beheersing van de natuur. „Vroeger slingerde een riviertje omdat dat riviertje dat wou, nu omdat het waterschap dat wil. Natuur wordt feestelijk geopend, of verplaatst als ze in de weg zit.”